Ku: Midowga Maxkamadaha Islaamiga ah ee Soomaaliyeed.

          Dowladda Federaalka ee kumeel gaarka ah.

          Culimaa'udiinka iyo wax garadka Soomaaliyeed.

          Hoggaamiyayaal dhaqameedka Soomaaliyeed.

Iyo guud ahaan Bulsha weynta Soomaaliyeed. 

Ujeeddo: Baaq-qaylo dhaameed  

Sida aynu la wada soconnaba Ummadda Soomaaliyeed waxa kala dhexeeyey dalka aan dariska nahay ee Itoobiya taariikh colaadeed iyo halgan soo jireen ah oo qarniyaal kor u dhaafay. Laga soo bilaabo 1529-43 ee qarnigii 15aad, iyo halgankii Axmed Ibraahiim (Gurey), Sayid Maxamed Cabdulle Xassan iyo Daraawiish, Dagaalladii 1964 iyo 1977 ilaa iyo maanta oo la joogo ayaa waxa nidaamyadii kala duwanaa ee soo maray dalka Itoobiya ay had goor isku dayayeen sidii ay gacanta ugu dhigi lahaayeen dalka Soomaaliya. 

Kadib markii Soomaaliya ay weyday dowladdii dhexe, dagaallo sokeeye iyo burbur lixaad lihina uu ku dhacay dalkeenna ayaa Itoobiya waxa ay ula muuqatay in ay ka faa'iideysato fursaddan. Sidaasna waxaa ay ku bilowday fara galin dhan walba ah, iyadoo nasiib xumo kaashanaysa dad inaga mid ah oo Soomaali ah iyaga kuwaa oo og iyo iyaga oo aan ogeynba fulinaya qorshayaasha Itoobiya.

Sida aynu lawada soconnana, marka laga tago Soomaali Galbeed, waqtigan xaadirka ah Ciidamada Itoobiya waxaa ay ku jiraan haystaanna meelo badan oo ka mid ah dhulkeenna. Sida. Meelo ka tirsan gobollada Bay iyo Bokool, Gedo, Hiiraan, Gal gaduud iyo ugu danbayn Gaalkacyo. Taas oo damaceeda dhul ballarsi ka sokow ka shaqaynaysa sii hurinta colaad iyo dagaallo sokeeye oo iyada  danaheeda ookaliya u adeegaya. 

Golaha Maxkamadaha Islaamiga ah Ee Soomaaliyeed:

Hadadaba waxan ugu baaqaynaa Golaha midowga Maxkamadaha Islaamiga ah Ee Soomaaliyeed, in ay ka kamaagtaan kana war wareegaan dagaal hor leh oo loo horseedo Ummaadda Soomaaliyeed ee uu dayaca iyo dhibku kazoo daalay. Isla markaasna waa in u toog hayaan qorshayaasha lagu doonayo dhicisaynta Kacdoonkii Shacabka Soomaaliyeed. Sida muuqatana laba dhinac/furimood  ayaa loo kala qaadi karaa qolyahaas.

1. Midka millateri oo ay hor kacayaan Itoobiya iyo qolyaha hoos jooga. Arrinkan oo inta badan Bulshada Soomaaliyeed aysan indhaha kallaaban doonin, qof walbaana uu naf iyo maalba u huri doonaa difaaca karaamada iyo Qarannimada Soomaaliyeed. Waxaana hubaal ah in bulshada Soomaaliyeed  ay isku filan tahay. Waxaana arrinkaas ku saacidaya Bisaylka iyo garaadka heerka sare gaarey  ee Bulshada Soomaaliyeed ay kasbatay 16kii sano ee lagu jirey barakaca iyo walaahowga.

2. Waxaan iyana mugdi ku jirin in ay jiraan qolyo marka dusha laga eego u muuqda in ay ka shaqaynayaan Danta iyo Maslaxadda Ummadda Soomaaliyeed, ama ugu yaraan aan wax dhib ah ku hayn. Hase yeeshee, waa kuwa ay tahay in aadka looga taxadaro,la iskana ilaaliyo. 

Dowladda Federaalka kumeel gaarka ah:

Sida aad la wada socontaamba Bulshada Soomaaliyeed waxaa ay soo martay marxalado aad u adkaa  oo ay hareeyeen dagaallo iyo daadasho dhiig sokeeye. Waxaa xubno muhiim ah ka ah saddexda Goleba rag kasoo qayb qaatay dhibaatada lixaadka leh ee aan qoraalkan lagu soo koobi Karin. Si kastaba ha ahaatee, caqliga toosani waxaa uu keenayaa in haddiiba maamul iyo dowladnimo darteed waxaas oo dhib ah loo geysanayey, (ee aanay ahayn nacayb loo hayo Ummadda Soomaaliyeed) in la ilaashado dowladnimada oo aan laga shaqayn dhibaataynteeda.   Waana tan aynu ku maahmaahno Ruqo ninkii lahaa uu dabada hayaa ma kacdo. Sidaa darteed,   Waxaan Golayaasha ay ka kooban tahay DFK. Ugu baaqaynnaa in ay ka shaqeeyaan nabadda iyo Xasilloonida Dalka, dhowraanna Maslaxadda iyo danta Ummadda Soomaaliyeed.

Waxaanan sidoo kale uga digeynaa in ay gabood fal kula kacaan Taariikhda Dalka iyo dadka Soomaaliyeed, isla markasna aaanay gacanta u galin cadowgii soo jireenka u ahaa waa Itoobiya e.

Taasoo aysan sinaba suurto gal uga ahayn in ay ka shaqayso (Itoobiya) dan iyo maslaxad  Soomaaliyeed. Si kasta oo magaca loogu qur-qurxiyana Dhurwaa aamin xoolo kama noqdo. Waana taynu hore u niri *Taasi waa Dhurwaa hilbo ku raro*. 

Culimaa’udiinka & Wax garadka Soomaaliyeed:

Ummaddda soomaaliyeed waa ummad muslim ah, taariiikh halgan oo dheer iyo magacna ku leh caalamka . Sidaasna waxaa u suurto galiyey culimaa’uddiinkii iyo indheer garadkoodii oo waajibaadkooda kasoo dhalaalay. Laga soo bilaabo halgankii Imaam Axmed Ibraahiim (Axmed Gurey), halgankii Daraawisheed iyo Sayid Muxamed. Sheekh Bashiir, SYL iyo Dhaqdhqaaqyadii Gobannimo doonka  intaba waxaa hoggaaminayey indheer garadkii bulshada iyo Culimaa’ddiin.

Haddaba ilaa hadda waxaa la tabayaa oo maqani waa qaybtii iyo dowrkiinnii.  Waase yaabe *Nin la sugayaa isna yuu sugi*.

Waxaa Qur’aaanka ku jirta Aayad Mu’miniinta Alle uu ku amrayo inay Ilaah iyo Rasuulkaba u dhega nuglaadaan/adeecaan, Isla markaasna ay ka dambeeyaan kuwa iyaga ka midka ah ee taladooda haya mama u *taliyaba*. Kuwaas oo culimada tafaasiiru ay ku tilmaameen in ay yihiin *Culimad*. Nasiib xumose culimadii iyo wax garakeediiba waxay la soo baxeen gad cusub oo aan taariikhdaba hore loogu arag lana oron karo waa Bidco in ay ilaahay uga toobad keenaan keensanaysa. Shacabka ayaan ku dhex jireynaa oo in nala arko ma doonayano. Waa yaabe yey tahay in ladaba galo ma shacabka mise culimadii Ilaahay siiyey hoggaaminta iyo Talada Ummadda. Taasi waxaa ay ka dhigan tahay Odayga caruurtiisa bahalku soo weeraray oo markii ay u baahnaayeen in uu difaaco “yiri caruurtaan ku dhex jirayaa si aan bahaluhu inaga ii arkin, maadaama aan ahay muhiim, meesha haddaan ka baxana caruurtu halligmayso.

Culimo iyo Indheer garadow Ilaahay ummaddan halloga cabsado ayaan leenahay. Maanta ayuuna shacabka Soomaaliyeed idiin baahanyahay.

Hoggaamiyayaal dhaqameedka Soomaaliyeed.

Waxaa nasiib xumo ah in Salaaddiintii, Ugaasyadii, Malaakhyadii iyo dhammaanba hoggaamiyayaal dhaqameedyaddi ummaddu ay aadka u qadarin jirtey, qaybtana ka ahaa samayska Bulshada Soomaaliyeed in ay gabeen kaalintii hormuudnimo ee ay bulshada uga jireen. Waxaana waliba taa ka sii naxdin iyo walwal badan in ay in fara badan oo kamid ah hoggaamiyaal dhaqameedkii Soomaaliyeed uu gacanta u galay Qab-qable dagaal oo aan xishood iyo xaq dhowr midna aqoon. Siyaalo kala duwanba aad u kala gasheene, waxaad ka qayb qaadateen Bur-burkii iyo baabi’ii ku habsaday dalkeenna. Haddaba waxaan ugu baaqaynnaa hoggaamiyayaal dhaqameedka Soomaaliyeed “Caano daatay dabadaa la qabtaaye” in aad ka qayb qaadataan dabaqabashada waxa haray Dadkii iyo Dalkii Soomaaliyeed. Waana in aad dib ugu abataan kaalintii aad ugu jirteen bulshada, kana xorowdaan qab-qablaha reeka iyo dantiisa gurracan. 

Bulsho weynta Soomaaliyeed:

Waxaan ugu baaqaynnaa bulshada Soomaaliyeed meel kasta oo ay joogtaba in ay Alle ka cabsato, waana in aan dareenaa mas’uuliyadda naga saran dadkeenna iyo dalkeennaba.

Caalamkan aynu ku noolnahay waxaa inagula nool bulshooyin ay la soo darseen duruufo ad adag. Waxaa ka mid ah qaar sideennoo kale qabiil isu laayahay (sida Libnaan), qaar kaligiis taliye haystay (waddanadii Shuuciyadda)  iyo kuwo laguba soo duuley (Ciraaq iyo Libnaan). Intuba waxay kaga baxeen duruufahaas markii ay ogaadeen in danta guud ay ka horrayso tan Jifada iyo Reerka, shakhsiga iyo wixii la hal maala.

Haddaba, waa in aynu ka shaqaynaa sidii nabadi uga hir gali lahayd dhammaanba dhulkeenna hooyo isaga oo aan magacyo kala lahayn. Waa in aynu meel uga soo wada jeesanaa cid kasta oo ka hortaagan in dalkeenna ay ku soo noqoto xasilloonidii iyo kala dambayntii, iyo waliba in midnimadiisu ay waarto. 

Ballanteennu waa: 

• Islaamnimo ku adeegid.
• Waddaninimo.
• Soomaalinnimo.
• Walaalnim.
• Xilkasnimo.
• Isu tanaasul iyo Is aaminaad.

Wa billaahi tawfiiq 

Golaha Wadatashiga & Iskaashiga Somaliyeed
Brønshøjholms alle 45, 2 sal 2700 Brønshøj-Denmark
Golaha@hotmail.com

Waxaa soo tebiyey:
C/karim X. Salaad