Hilinka La Haboon Maxkamadaha Islaamiga iyo Dawlada
Maxamed Xaaji Cadow: E-mail: mohamedadow@gmail.com
Muuqaalka hardanka siyaasadeed ee Soomaaliya oo ay in muddo ah ku
cartamayeen kooxo cilmaaniyiin ah oo islaam siyaasi ah (in dawlad
islaami ah ay hanato xukunka dalka) marna uusan ka mid ahayn
mabaadii'dooda siyaasadeed ayaa waxaa dhalan rogay soo daahirida
Maxaakiimta Islaamiga ee Soomaaliya oo mirahoodii ugu horeeyay la
beeray horraantii sanadkii 1991. Waxaa lagu doodi karaa in Maxaakiimta
Shareecada ay ifka u soo baxeen bishii March sanadkii 1991 markii
magaalada Muqdisho uu ka dhacay xukun xuduud ah oo lagu fuliyay nin la
sheegay in uu galay denbi sino (macsiyo) ah oo xukunkii lagu fulinayay
uu ka dhacay Beerta Daraawiishta ee ku dheggan taallada Sayid Maxamed
Cabdulle Xasan ee Muqdisho ayadoo isu soo baxan ay ka qaybgaleen
culimo ay ka mid ahaayeen Alle Ha U Naxariistee Sheekh Maxamed Macalin
Xasan iyo Sheekh Ibraahim Suuleey inkastoo qadar gaaban markii ay
socotay munasabada fulinta xukunka shareecada weerar gantaal uu la
beegsaday wiil dhalinyaro ah oo ka tirsanaa wixii loogu yeeri jiray
"Mooryaanta" oo ka mid ahaa maleeshiyooyinka hogaamiye kooxeedyadii
Muqdisho. Waxaa sawir naxdin leh ahaa in maalintaaas ay cagaha wax ka
dayeen oo ay si sharaf dhac ah u kala dideen culimo iyo caamo ka wada
cararay gantaal uu soo riday wiil yar waxayna dhcdadan daliil u ahayd
tabar darrida Islaamka siyaaasiga ah ee Soomaaliya oo uu aabe u ahaa
Alle Ha U Naxariistee Sheekh Maxamed Macalin Xasan oo muddo ahaa
maxbuus siyaasadeed ahaana caalim wax ku soo bartay Jaamacada Al Azhar
ee wadanka Masar oo asagu ku dhashay diintana ku soo bartay gobolka
Baay, gaar ahaan degmada Buurhakaba oo xitaa lahjadiisa ay si wayn uga
dhadhamaysay marka uu akhrinayo Tafsiirka Qur'aanka iyo culuumta
Axaadiista saamayanta uu ku yeeshay afka Maayga oo uu ku soo ababay
kuna soo bartay culuumta diinta Islaamka.
Hadii dib loo jaleeco taariikhda Islaamka siyaasiga ah ee Soomaaliya
wuxuu hanaqadaay sanadkii 1975 markii uu maamulkii Hantiwadaaga ee uu
madaxda ka ahaa Maxamed Siyaad Barre uu soo saaray Xeerkii Qoyska oo
ay qodobadiisa ka mid ahaayeen sinnaanta ragga iyo haweenka siiba xaga
dhaxalka oo lid ku ah farintaanka Aayad Qur'aan ah. Waa markii uu
Maxamed Siyaad Barre ku jeesjeesay Aayad Qur'aan ah asagoo khudbad u
jeedinayay xubnihii Golihii Sare ee Kacaanka oo uu yiri "Masnaa Wa
Sulaasa, Wa Rubaaca 'Wal Jinni' ". Culimada ayaa ka dhiidhiyay xeerka
Qoyska waxaana 10 ka mid ah culimada dil toogasho ah lagu fuliyay
1975. Sheekh Maxamed Macalin Xasan iyo culimo kalana waxaa loo
taxaabay xabsi ay ku jireen ilaa dabayaaqadii sanadihii
sideetamaadkii.
Hadaba ka dib dhacdadii Beerta Daraawiishta ayaa culimadii uu
hormuudka ka ahaa Sheekh Maxamed Macalin waxay sii wadeen dadaalkoodii
kamana rajo dhigin in ay hirgeliyaan shareecada Islaamka wuxuuna
Sheekh Maxamed Macalin isku dayay in uu degmada Wardhiigleey ee
Muqdisho ka ka hirgeliyo Maxkamad Islaami ah balse waxaa is hortaagay
oo caraqaladeeyay qorshihiisa hogaamiye kooxeedkii geeriyooday Maxamed
Faarax Caydiid.
Dadaalka hirgelinta Maxkamamdo Islaami ah wuxuu u wareegay dhinicii
Waqooyi ee Muqdisho ee ay Muqdisho u kala go'aday ka dib "Dagaalkii
Afarta Bilood" uuna ka talin jiray Cali Mahdi Maxamed waxaana
Waqooyiga Muqdisho laga dhisay Maxkamada Shareecada Islaamka sanadkii
1994 waxaana madax ka ahaa Sheekh Cali Sheekh Maxamuud " Sheekh Cali
Dheere" waxayna muddo laba sano ah xukunka shareecda ku dabaqday
Waqooyigii Muqdisho. Haseyeeshe Maxkamadan cimrigeeda wuu gaabnaa
waxayna la kulantay mucaaradad waxaana muuqeeda iyo maqalkeeda la
waayay Maxkamadii Shareerada Islaamka ee Waqooyiga Muqdisho sanadkii
1996.
1997 ayaa wuxuu khilaaf soo kala dhex galay Gen Maxamed Faarax Caydiid
iyo Gen Maxamed Nuur Galaal waxaana murankan si loo xaliyo soo
jeediyay fikradda ah in khilaafka beelaha ay xalliso Maxkamad
Shareecada ah Sheekh Xasan Daahir Aways, oo hadda ah Gudoomiyaha
Golaha Shuurada waxaana sanadkii 1998 dhidibbada loo aasay Maxaakiimta
Islaamiga ah oo xafaadaha Muqdisho ku baahay oo beel beel u qoqoban,
waxayna sanadkii 2001 maleeshiyaadka Maxaakiimta ku dhex milmeen oo ay
ku biireen ciidamadii loo ururinayay dawladii uu madaxda ka ahaa
Cadiqaasim Salaad Xasan ee lagu soo dhisay Carta, Jabuuti.
Markiii ay dhamaatay mudadii sharciga ahayd ee dawladii Carta ayaa
waxaa mar kale dib loo soo nooleeyay maleeshiyaadkii Maxaakiimta
waxaana sanadkii 2004 la dhisay Golaha Sare ee Midowga Maxaakiimta
Shareecada Islaamka oo ay ku midoobeen Maxaakiimta beelaha oo
Gudoomiye looga dhigay Sheekh Shariif Sheekh Axmed oo hadda ah
Gudoomiyaha Golaha Fulinta Maxaakiimta Islaamiga.
Hanka iyo damaca Maxaakiimta Islaamiga oo marki hore ku koobnaa in la
dabaqo shareecada Islaamka wuxuu is bedelay markii 18 February, 2006
degmada Dayniile ee duleedka Muqdisho looga dhawaaqay Isbahaysigi La
Dagaalanka Argagixisada waxayna ku dhawaaqida Isbahaysigan horseeday
in ay Maxakiimtu helaan shacbiyad aad u ballaaraan maadaama dad
farabadani damiirkoda diiniga ah uu kiciyay ku dhawaaqida Isbahaysigi
La Dagaalanka Argagixisada. Waxay aakhirkii ay Maxakiimtu gaareen
guulo isdabajoog ah oo ay kula wareegeen Muqdisho, Balcad, Jowhar,
Hiiraan, Galgaduud iyo qayb ka mid ah Mudug ayadoo ay ugu dambaysay
magaalo ay la wareegaan Kismaayo oo ay la wareegeen September 24,
2006, waxayna hadda Maxaakiimta Islaamiga yihiin muran la'aan quwadda
siyaasadeed ee ugu awooda badan Soomaaliya, waxayna haystaan awoood
midaysan oo aysan weligooda helin jabahadihii iyo ururadii soo maray
Soomaaliya intii ay bilowdeen daagaalada sokeeye ee Soomaaliya.
Hadaba waa su'aale hadii xaalka waaqiciga ee jira uu yahay sida la soo
xusay hilinkee la haboon Maxaakiimkta Islaamiga iyo dawlada fadhigeedu
yahay Baydhabo si loogu hagaago hilinka toosan?
Shaki la'aan dawlada fadhigeedu yahay Baydhabo ee lagu soo dhisay
dalka Kenya ka dib 2 sanadood shir socday waxay haysataa nooc
sharciyad ah xitaa haku timaadee qaab gurracan oo la soo dhoodhoobay.
Ma aha koox maalin gudaheeda isku abaabushay oo cirka ka soo dhacday
oo ay Maxaakiimtu iska dafiri karaan sidii hogaamiye kooxeedyadii
qawlaysatada ahaa waxaana taas daliil u ah sida ay Maxaakiimtu uga
warwareegayaan ama aysan weli ugu dhiiran in ay afka ciida u daraan oo
dagaal toos ah la galaan dawlada iyo weliba labadii heshiis ee ay
Khartuum, Suudaan kula soo galeen inkastoo ay dawladani tahay dawlad
leh ceebo iyo cillado farabadan ayna ku socoto siyaasad aan waaqici
ahayn oo aakhirkii u horseedi doonta in jiritaankeeda uu ku baaba'o.
Haddaba si looga hortago masiibo ku soo food leh Soomaaliya oo hadii
la dhayalsado u rogi doonta Soomaaliya Ciraaqda Afrika waxaa la haboon
Maxaakiimkta Islaamiga iyo dawlada in ay talooyinkan qaataan:
● Dawlada waa in ay garwaaqsataa oo aysan dhayal u malaynin quwada
Maxaakiimta oo aan ahayn koox wadata mabd'a siyaasadeed oo keliya
balse ay diin ku barxantahay (waa halis baraxan) oo marka iyaga iyo
dawlada la is barbardhigo ay Maxaakiimtu ka xoog badanyihiin
dawlada-Maxaa u diidaya dawlada in ay gorgortan siyaasadeeed la galaan
Islaamiyiinta Soomaaliya ee ay hormuudka ka yihiin Maxaakiimta oo
xitaa Dastuurka wax laga bedelo hadiiba dalalka ay dawladahooda iyo
fallaagada ama mucaaradka marka la isku fiiriyo ay dawladu xoog
badantahay (Soomaaliya waa cagsiga) ay heshiis iyo wadahadal la
galayaan fallaagada tabarta daran ee kaymaha ku dhex dhuumanaya.
Tusaale ahaan Jabhadda Masiixiga ah ee ka jirta dalka Yugaanda oo
magaceeda loo soo gaabiyo LRA ayaa ayadoo duurka meeraysanysa waxaa uu
wadahadal u socdaa ayaga iyo dawlada Yugaanda-Maxaakiimtu kollay
duurka kuma jiraan!
● Dawlada waa in ay garasho dheer yeelataa oo ay ogaataa cawaaqib
xumada ka imaan karta in ay isku halayso ciidamo shisheeye ileen
ciidamo shiisheeye Soomaaliya gacanta uma soo gelin karaan xoogna kuma
maquunin karaan Soomaalida diidan hadiiba ay jiraan dad Soomaali ah oo
ka soo horjeeda ha yaraadeen ama ha badnaadaane ayadoo la ogyahay in
Maxaakiimtu si cad u diideen in ay Soomaaliya yimaadaan ciidamo
shisheeye. Hore ayaa kumanaan ciidamo shisheeye ah oo ay horkacayso
quwadda keliya ee caalamka ugu xooga wayn (Maraykanka) markii ay
tageen Soomaaliya sanadkii 1992 waxaa hor istaagay oo carqaladeeyay
koox yar oo aad uga taag darnayd Maxaakiimta maanta oo ku guulaystay
in ay ka dhigaan hal bacaad lagu lisay hawlgal ay ku baxeen balaayiin
doolar-"Timirtii horeba dab loo waa."
● Maxaakimta waxaa ayagana la gudboon in joojiyaan dafdafta iyo
fudaydka siyaasadeed oo ay wax ka bartaan waayadi tagay oo
casharradii taariikhiga ahaana ay dib u xasuustaan oo ay ku dhaqmaaan
siyaasad qunyar socod ah oo xeeladysan oo leh baaraandeg , bisayl
siyaasadeed iyo aragti fog ayna ka reebtoonaadaan falal argagixiso ama
u hiilinta kooxaha iyo shakhsiyaadka sutida u haya argagixisada
caalamiga ah ee ku hawlan halaaga naftooda iyo baabi'inta dad aan
waxba galabsan ayagoo huwan magaca Islaamka ayna iska ilaaliyaan
dagaallo ay la galaan dalalka deriska ah siiba dalka Itoobiya (Ha
noqonina sidii ururkii Al Itixaad oo asagoo lullume ah rah is mooday
oo asagoo Luuq, Gedo ka dhigtay Daarul Hijra sanadkii 1996 isku hawlay
weerarro uu la beegsanayo ciidamada Itoobiya ) iyo weliba wax alla
wixii keeni kara kacdoon qabiil ayna ciribtiraan raadadk cadaalad
darrada ee muuqda iyo wixii qiil siinaya kuwa ka soo horjeedka
Maxaakiimta. Waxaa tusaale ku filan arrinta Gobolka Shabeelaha Hoose
oo cambaar u yeelay sumcadda iyo sharafta Maxaakiimta. Waa tallaabo
loo qaaday jihada toosaan in ay Maxkamadaha kala wareegeen taariikhdu
markay ahayd September 30, 2006 gobolka Shabeelaha Hoose maamulkii
Yuusuf Maxamed Siyaad Indhacade oo in muddo ah si aan sharciyad ahayn
oo xoog iyo dulsaar ku salaysan u maamulayay gobolka Shabeelaha Hoose.
Waxaa si wayn loo dhawrayaa qaabka uu yeelan doono maamulka gobolka
Shabeelaha Hoose ee ay Maxaakiimtu la wareegeen oo dhawaan la soo
dhisi doono waaxyihiisa kala duwan sida uu sheegay Gudoomiyaha Golaha
Fulinta Maxaakiimta Islaamiga Sheekh Shariif Sheekh Axmed markii uu
khudbad ka jeediyay xaflada wareejinta gobolka. Waxaa si wayn isha
loogu hayaa in Maxaakiimta si cadaalad ah ugu wareejiin doonaan
gobolka Shabeelaha Hoose dadka deegaanka ee u dhashay gobolka si la
mid ah meelaha kale ee ay maxaakiimtu qabsadeen sida Jowhar, Balcad
iyo Hiiraan oo maamulkooda lagu wareejiyay culimo u dhashay deegaanka.
● Waa in ay Maxaakiimtu lahaadaan garaad siyaasadeed oo la jaanqaadaya
wakhtiga casriga ah oo ay Maxaakiimtu magaca iska bedelaan una
bedeshtaan xisbi islaami ah oo siyaasadeed si ay ugu taabushaystaan
marxaladaha xiga maraxalada hadda taagan si ay mustaqbalka ugu
tartamaan doorasho ay ku baratamaan xisbiyo tiro badan. Ka Tusaala
qaata doorashooyinka xisbiyada tirada badan ee dalka Iiraan oo lagu
xukumo hab xukun diini ah. Yaysan marna ku seexan Maxaakiimta
islaamiga in ay weligooda waarayaan waana in aysan maranba isa siinin
oo is oran xukunka Soomaaliya waad hanateen. Ururada iyo xarakaadka
siyaasadeed way bulmaan ayaatiina ma leh hadaan laga baaraandegin
qaab-dhismeedkooda-waa hadii ay raabaan in ay badbaadiyaan aayaha iyo
mustqabalka Islaamka siyaasiga ah ee Soomaaliya oo ay hormuudka ka
yihiin Maxaakiimta-hadii kale waxay cagta saarayaan wadadii burburka.
--------------------
Maxamed Xaaji Cadow
E-mail: mohamedadow@gmail.com
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku
saxiixan
Faafin: SomaliTalk.com | Oct 2, 2006
Nin Soomaali ah oo
lagu dilay K/Afrika
kadibna lagala baxay Xubnaha Jirka ee Muhiimka ah sida Maskaxda,
Wadnaha, beerka, Kilyaha, iyo...
Guji...
| 
Daabaco
Boggan | Print
