ISU EKAANSHAHA  KA DHEXEEYA SOOMAALIYA IYO AFGHAANISTAAN

abdulkariim H. salaad
abduulkaariim@hotmail.com

Waxaa dalka Afghaanistaan xilligii sofiyeetka lala dagaallamayey ka jirey Ururo aad u fara badan kalana duwan. Kuwaas oo Intii dagaalku socday  lamoodayey duul wad dahshay oon wax u dahsoonayn. Markiise laga saaray soofiyeetka dalka waxaa isla markiiba soo if baxday in aanay ururadani lahayn ama wadaagin ahdaaf midaysan iyo qorshe loo dajiye dagaalka dabadii sidii loo dalka ay samata bixin lahaayeen. Mar haddii sidaasi jirto waxaan marna filan waa noqonayan in masaalixda iyo ujeedooyinka kala duwani ay is hardiyayaan. Markaasna haddii aan Ilaahay ur u bixin gacan ka hadl ay u tallaabi doonto xaaladdu. Taasoo nasiib darro ay ku dambeysay xaaladdii Dalka Afghaanistaan.

Waxaa soo maray bur-bur iyo barakac ka lixaad weyn kii ay ciidamadii M.soofiyeeti u geysteen. Waxaa si looga aaba yeelin loogu adeegsaday dadkii iyo daarihiiba madaafiic iyo mortarro wixii la heli aray. Waxaa dhulkii badarka lagu aasi jirey si dalag looga fisho ubucda loo dhigay miinooyin aan mid reebayn markaii ay qarxaan. 

Waxaa shacabkii ku habsadey qowlaysatooyin aan hor iyo dabo midna lahayn iyo meel loo tix raaco. Dilka, kufsiga, dhaca daroogada iyo moora duugga ayaa dhaqan ka noqotay dhulkaas. 

Waxaa wax sidaas lagu jiraba sannadkii 1992kii la isla gartay in dowlad loo dhan yahay ama (4.5)la dhiso. Waxaa wax lagu qaybsaday nidaamka awoodda ninba markaa haystay.

Halkii cirka laga filayey ayaa ceeryaamo ka timide, waxaa kaba sii daray amaan xumidii iyo khal-khalkii.

Wax sidaa xaaladi ahaataba waxaa arrinkii u adkaysan waayey rag dhallin yaro u badan oo markaa iyagu culuunta sharciga (Islaamka) barashdiisa ku mashquulsanaa.

Waxaa la sheegaa in meel tuulo ah oo dad aan badnayni degganaa burcad ay laba gabdhood ku afduubteen. Waxaa qaylo dhaan la gaarsiiyey niman dhallin yaro ah oo sidaas aan tuulada uga fogayn. Waxa ay qoryahoodii ka daba qaateen halkii bucaddu gabdhaha la aadeen. Waxa ay Dagaal gaaban ka dib gaareen gabdhihii oo la kufsaday midina markaas mayd tahay. Waxaa ay laga bilaabo markaas isku dhaarsadeen in ay ugaarsadaan meel kasta oo loogu sheego burcaddaas.

Sidii waxaa ku soo biiray dhallinyaro kale, halkaasna waxaa ku dhashay Ururka loo yaqaan Taalibaan ama Aradayda. kaas oo dowlad ku sheeggii Kabul sannadkii 19996 ka eryay dalka sidaasna ku soo celiyey karaamadii iyo haybaddii ammaankii iyo kala dambayntii dalka iyo dadkii reer Afghaanistaan (marka laga reebo daacayadihii reer galbeedka ee aan runta xiriirka la lahayn . Taasoo dad fara badan oo maan gaab ahi rumaysteen).

Lix sannadood oo barwaaqo iyo horumar nacab mooyee gacal ku diirsaday kadib ayaa waxaa huwan ka badan soddon dal oo uu hor ka cayo shaydaanul akbar USA ay xoog uga tureen xukunkii dowladdii sharciga ahayd, Waxaana uu halkaasi ka samaystay dowlad ku sheeg daba dhilif u ah oo uu dhoo-dhoobay. 

Waxaa dalkii iyo dadkii reer Afghaanistaan ay dib mar labaad ugu noqdeen xaaladdii ay Lix sano ka bogsoodeen. Maanta waxa ay Ilaahay weydiisanyaan in mar labaad Taalibaan uu u soo celiyo. Baryo kaliyana kama ahee way ku dadaalayaan sidii ay dib ugu soo noqon lahayd. Ifa faalo wan-wanaagsanna waa muuqdaan. 

Soomaaliya: Kadib markii ay dhaceen dagaalladii sokeeye ee laga dhaxlay nidaamkii shiyuuciga ahaa ee 21-kii Oktoobar, ayaa waxaa soo baxay qowlaysato magacyo qabiil wada huwan oo xaalkoodu yahay Qowda maqashii waxna ha u qaban. Waxaa durba baahay: Fawdo iyo kala dambayn la’aan. Dil, kufsi, dhac daroogo iyo moora duug dhaqan ka noqotay degmadii Soomaaliyeed.  

Waxaa lagu tar-tamay noocyo yaab leh oo bani aadamka iyo muwaadinka Soomaaliyeedba lagu arga gixiyo. Waxaa ka bilaabatay afarta koone ee Soomaaliya in dad Muslim ah nolol iyo geeriba loo iib geeyo sayladaha CIAda iyo Ihaadhigta  Waxaa soo baxay kooxo qowlaysato caalami ah oo loogu magac daray Asha-haado la dirir.

Kooxahan ayaa isugu jira kuwo sheegta in ay maamullo matalaan Sida: DFKda, Puntland iyo Somaliland. Iyo shaqsiyaadba. 

Waxaa laba sano ka hor (2004) dalka keenya lagu soo dhisay  “dowlad” ay xubno ka yihiin una badan yihiin kooxahaas  aynu kor ku soo sheegnay.

Waxaad baratay waa baaskaaye,dowladdii noocaas ahayd waxaa ay noqotay mid iyadu isu Qafaalan/af duuban. 

Bartamihii sannadkan aynu ku jirno ayaa 11(kow iyo toban) kooxood oo asha-haadu la dirir ah oo hore uga qayb qaatay  afduubka iyo dilka wax garad fara badan oo Soomaali iyo isugu jira dad Muslimiin kale ah ay kaga dhawaaqay magaalda Muqdisho Isbahaysi.ay sheegeen in uu la dagaallamayo kuwo doonayo in ay sidii Taalibaan ito Iran shareeco nagu xukumaan. Waa sida ay hadalka u dhigeene.

. Sidaasna waxaa ifka ku yimid Midowga Maxaakimta Islaamka Ee Soomaaliyeed. Waxaa mahadi haka gaadho’e shacabka magaalada muqdisho ay Ciddiyaha ula tageen Cutubyadii asha-haado la dirirka. Halkaasna Ilaahay guushii ayuu kaga siiyey illayn: Mintid fara yar mirihii bataa kama macaashaane. 

Kacdoonkii sidaas ku bilowday hadda waxaa uu wada saameeyey Dalkii Soomaaliya intiisa badan. 

Firxadkii asha-haado la dirirka , DFKda kumannaan  Tigree ah ayaa xilligan  waxaa ay ku sugan yihiin magaalada Baydhabo Waxaana ay talo la dhaafi weday sidii loo fashilin lahaa kacdoonka shacabka Soomaaliyeed oo ay hor kacayaaan Midowga Maxaakimta Islaamiga ah Ee Soomaaliyeed. 

Xaaladda dalka Soomaaliya maanta waxa ay aad ugu egtahay halkii ay sanadihii sagaashanaadkii maraysay xalaadda dalka Afghaanistaan oo ay intiisa badan  ka talinayeen Ururkii Taalibaa. 

Farqiguse waxaa weeye maanta waa  Soomaaliya. Shacabka Soomaaliyeedna  waxaa uu duruus iyo khibradba ka qaatay waxa haysta shacabka walaalahood ah ee reer Afgh. Sidaa awgeed marna saamixi maayaan in khayrka iyo wanaagga ay muddada kooban ku hanteen uu farahooda ka baxo oo ay mar kale gacanta u galaan Cutubyadii arga-gaxa iyo daroogada iyo Itoobiya oo daba joogta. Sidoo kalena shacabka Soomaaliyeed waxaa uu kala bartay cadowga iyo xabiibka waana tii uu . Nabigeennu SCW  inoo sheegay Mu’minka god laba goor lagama wada qaniino.

Oo macnaheedu yahay mar I dage Allaha dago laba goor I dagase anaa is dagay.

Tawfiiqda Allaha ina waafajiyo. 

Waxaa qoray” AbuGaala-eri

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan