JOORNAALKA ( LE MONDE DIPLOMATIQUE ) EE FRANSIISKA AYAA QORAY : XIRIIR KHATAR AH WASHINGTON IYO SOOMAALIYA

• Waxa turjumay ; C/LLaahi Max’ed
  abdimoh@hotmail.com 

  ---

Bartamihii 2006, Muqdisho waxey gacanta u gashay xoogaga Maxaakimiinta Islaamka (MI), taas oo si kadis ah dib ugu soo celisay saaxada dunida wadan si weeyn aay bulshada caalamka u ilowday, laga soo bilaabo 1995 markaas oo lagu guul dareeystay barnaamijkii la magac baxay (Restore Hope) oo aay qaramada midoobay hogaaminaysay.     

Laga soo bilaabo 2004 Soomaaliya waxay leedahay dowlad (théorique) af ahaan dunida laga aqoonsan yahay : Dowlada ku meel gaarka federaalka (DKF), fadhigeedu ahaa markii hore Nairobi ka dibna Baydhabo Soomaaliya. Ayadoo markaa aan awoodin in aay fadhi ka dhigato Muqdisho, magaalo madaxda oo markaa gacanta ugu jirtay dagaal oogayaasha.

DKF ayaa dhidibada loo aasay wado hadalo dhib badan oo socday sanooyin ka dib loo guna loogu talo galay in aay buuxiso dowlad la’aantii ka dhalatay dagaalkii sokeeye ee is ka daba dhacayey tan iyo goortii aay burburtay dowladii Siyad Barre 1991. si kastaba ha ahaatee DKF waligeed kuma aanay yeelan wax saameeyn ah wadankeeda, waxaana kala dil dilaaciyay is qabqabsi u dhaxeeya Colonel Yuusuf, wasiirkiisa koowaad Ali Gedi iyo madaxweynaha baarlamaanka Sharif Hassan. DFK ma laha ciidan lagu kalsoonaan karo marka laga reebo maleeshiyo beeleedka Puntland ee Majeerteen. 

Ilaa iyo Juun 2006, ayaa waxa dalka ka talinayay dagaal oogayaasha, kaabo kooxeedyo wata militari qabiileed soona baxay kala daadashadii qaranka soomaaliyeed ee 1991 kii ka dib. Ka sokoow magacaabis qaarkood loo magacaabay wasiiro waxba kama aanay badalin, waxayna ku tiirsanaayeen Mooryaan, dhalinyaro aan waxba u aabo yeelin waqtiyada inta badana daroogeesnaa, kuwaas oo galiyay magaalo madaxda iyo gobolo kalaba argagax foowdo ah . Maleeshiyadani ma heli jirin wax mushaar ah waxayna ku kici jireen dhac, qafaalasho iyo kufsi. Dagaal oogayaashu waxay tani u noqotay ganacsi ganacsiyada ka mid ah.

Iyada oo aay jirto dhibaatadan foosha xun ayaa kooxo is ku magacaabay Islaamiyiinta Siyaasiyiinta ah waxay ku dhawaaqeen 1996, maxkamadii ugu horeysay oo islaamka ku dhaqma. Sanadkii 2002 waxay ku midoobeen ururka loo yaqaano Midowga Maxkamadaha Islaamka (MMI), oo uu hogaamiyo Sheekh Shariif. Sida muuqata inta badan maxkamadahani waxa hogaamiya qabiilka Hawiye qaas ahaan Habar Gidir. Tani hadii aan aan xal loo helin waxay noqon kartaa caqabad Soomaalida dhexdeeda ah.

Qalad weeyn oo siyaasadeed oo aay dowladu Maraykanka gashay ayaa irdaha u furtay MMI. Hayada dhexe ee sirdoonka Maraykanka (CIA), ayey u qorsheesnaayd in Soomaaliya aay tahay Afgaanistaantii labaad, waxa la tuhmayay in soomaaliya aay joogaan niman aay ayagu baadi goobayaan oo lala xiriirinayo in aay ka danbeeyeen qaraxyo lala beegsaday danaha Maraykanka meelo kala duwan dunidan. Masuul Maraykan ah ayaa waxa uu jeediyaya baaq isagoo yiri « waxan diyaar u nahay in aan la shaqayno cid walba oo nagala shaqeenaysa in aan la dagaalano Al-Qaida ».

Dagaal oogayaashii oo baadi goob ugu jiray si dii aay u heli lahaayeen wax un dhaqaalo ah, ayey tani u noqotay fursad aan la cafin karin iyagoo markaa diidanaa in aay hirgasho DKS iyo sidii aay u baabi’in lahaayeen jiritaanka MMI oo hadii mid ka mid ah uu hirgalo aay soo celin karto kala danbeeyntii.

Febraayo 2006 dagaal oogayaashii waxay ku dhawaaqeen ururkii la magac baxay soo celinta nabada iyo la dagaalanka argagixisada, fikrad ahaan ujeedada urarkani waxey tahay in aay ugaarsadaan waxa loogu yeero argagixisada, laakiin dhab ahaantii waxay diirada saareen MMI. Maleeshiyada Islaamiyiinta ma aanay qaldamin waxay isla labaatankii Febraayo weerar ku qaadeen kuwa ururkan kor ku xusan u sameeystay. Tani waxay hordhac u ahayd bilowgii dagaal dhimasho badan dhiig badana Muqdisha ku daadiyay socdayna mudo sadex bilood iyo bar ah halkaas oo ugu danbeeyntii lagu burburiyay dagaal oogayaashii lamagac baxay soo celinta nabada iyo la dagaalanka argagixisada 16kii Juun 2006.

Codad qeeylo dhaan ah ayaa cirka is ku shareeray lagagana soo horjeedo istiraatiijiyada Washington aay ku dhaqaaqday. David Shinn oo ah safiirkii hore ee Maraykanka Ethiopia u fadhin jiray ayaa kula taliyay dowladiisa in aay fikrad guud ka qaadato Soomaaliya oo aayan ka eegin kaliya argagixisada. Sidoo kale ninka lagu macagaabo Micheal Zorick oo ah la taliyaha safaarada Maraykanka ee Nairobi ayaa marar badan dhaleeceeyey lacagihii macno darada ahaa ee loo shubi jiray dagaal oogayaashii balse doowladiisu dhagta uma aayan raaricin.

13 kii Juun 2006, ayaa dowlada Maraykanka iyadoo is ku dayaysa in aay saxdo qaladadii aay gashay waxay abuurtay waxa loo yaqaano (Contact Groupe), oo ka kooban USA, Arab League, UA, UN, IGAD, Norway, EU, UK, Sweden, Italy iyo Tanzania oo gadaal ka timid. Contact Groupe wuxuu u muuqdaa raali galin lala soo daahay.

Xaaladu waxay u muuqataa mid sii adkaanaysa, taasoo dagaalka Soomaaliya uu noqonayo mid caalami ah, sababtuna aay tahay ku lug lahaanshaha labada wadan ee dariska ah Ethiopia iyo Eretrea oo uu dhexdoodu yaalo dagaal aan dhamaan oo bilowday 1998. addis-Ababa waxay garab taagan tahay  Abdullahi Yusuf, halka Asmarana lagu eedeeyo in aay dhowr jeer hub u geeysay MMI. Ku lug lahaanshaha Eretrea ee arimaha Soomaaliya ayaa waxa lagu micneeyaa « Cadowgayga cadowgiisa waa saaxiibkeey »

Caadi ahaan labada dhinacba weey inkiraan in wax lug ah aay ku leeyihiin dagaalada Soomaaliya. Caalami ahaanshaha waxa ka taagan wadankan weey dhaaftay qaarada Afrika, Sacuudi Carabiya ayaa la sheegaa in uu hubeeyay qaar ka mid ah MMI, halka Yemen iyo Masar aay hub ku quudiyaan DFS .

Dadaalka aay ugu jirto DFS in aay badbaado ismuujisana iyo cabsida aay ka qabtay wasiiradii hubaysnaa ayaa madaxweyne Yuusuf uusan marna afka isku qaban isagoo si rajo la’aan ah u dalbanayay in la keeno wadanka ciidamo ka socda IGAD ama AU si nabada loo soo celiyo loona difaaco jiritaankiisa. Mabda ahaan waa la isku raacay waxaase la waayay rabitaan siyaasadeed iyo dhaqaalihii ku bixi lahaa. Cidna diyaar uma aha in aay ku dhacdo dabinada Soomaalida marka laga reebo Ethiopia oo ka walwalsan kaga dheereenta Asmara ee arimaha Soomaaliya iyo cabsida aay ka qabto MMI oo gacanta ku dhiga maamulka dalka.

Markiiba la soo hadal qaaday ciidamo ka socda Ethiopia oo ah cadowga soojireenka ee Soomaalida ayaa tani waxay dhalisay dagaalo siyaasadeed oo ka dhex dhaca DFS. Si kale hadii aan hadalkayga u dhigo macquul ma aheen in AU uu cuskado Addis-Ababa si loo helo ciidamo loo diro Soomaaliya sababtoo ah Ethiopia waxay noqotay garsoorihii iyo dhinac ka mid ah dhinacyada loo kala garqaadayo. Cabsida aay qabto Ethiopia ayaa ah in dowlad Soomaaliyeed oo aan ahayn tan Abdullahi Yusuf in aay soo nooleen karto damaca xornimo doon ee Soomaalida Ogaadeenya oo tiradooda lagu qiyaaso 4 malyuun oo qof halkaa oo uu hada ka hor dagaal ku dhex maray labada wadan 1977-1978.

Dagaal oogayaashii oo aay shacabku necbaayeen xad gudubyadii aay geesteen dartood ayaa ku baaba’ay maalmo yar gudahood markii aay iska hor yimaadeen xoogaga MMI Juun 2006, taas oo keentay in ummadd neefta  ka soo booday aay raxan raxan isugu soo baxaan wadooyinka caasimada iyagoo markaa is weeydiinaya bal waxa mustaqbalka xoreeyayaashan dagaalyahanada MMI waxoo gaa nooca ah aay la iman doonaan.

Bulshada caalamka oo ka walwalsan sidii loo difaci lahaa xudunta caadiyeeynta xaalada Soomaaliya oo ah dhisidii DFS, ayaa waxey codsatay in labada dhinac wada hadal dhaqso ah loo furo. Tani waxay noqotay fursad kale oo uu dildilaac ku kala dhex galo DFS, Madaxweyne Yusuf wuu ka leex leexanayay in heshiis uu la gaaro MMI, halka madaxweynaha baarlamaanka uu aad u door bidayay in wada hadal xal lagu helo, heshiiskii ugu danbeenytii lagu gaaray Khartoum 22 Juun isla markiiba labada dhinac weey jabiyeen.

Jaraa’idyada caalamka waxay si qaldan u qorayaan in MMI aay yihiin « Dhaalibaankii soo gurguuranayay ee Afrika », cabsida noocan ah waxa aay u baahan tahay dhacdooyin sida mamnuucida daawashada ciyaaraha, ama mamnuucida timaha oo loo jarto sida aafrada, rastada iwm. MMI wuxuu is ku badalay Golaha Sare ee Maxkamadaha Islaamiga hogaamiyihii qun yar socodka waxa badalay rug cadaaga asal raaca Hassan Dahir Aweys. Si walbaba ha ahaatee dhaqdhaqaaqa islaamiyiintu wali waxay ku fadhiyaan guul is kumana jimeeynin ( is barbar dhigin ) shaydaanka qatarta ku ah bulshada Soomaaliyeed ; Qabyaalada taas oo cuntay hantiwadaagii Siyad Barre,  waana farqiga u dhaxeeya Dhaalibaan iyo MMI.

Dhab ahaantii Dhaalibaan waxa taageersanaa dariskooda Pakistan, kuna tiir sanaayeen beesha Pachtoune oo ah dadka ugu badan Afgaanistaan. MMI saaxiib dhab ah dunida kuma laha taageerada Eratrea waa mis un iska fursad ah. Beesha Hawiye ma aha Pachtounkii Soomaaliya mana jirto cadeeymo muujinaya in asal raacnimo u dhow Al-Qaida aay gacan ku leeyihiin. Waxa suuro gal ah in wadahadal lalo galo MMI aay hor istaagi karto in xaalada aay sii xumaato halka la raadinayo ciidamo IGAD ama meelo kaleba ka yimaada.

Joornaalka Le Monde diplomatique le, 03 .11.06

Waxan ka cudur daaranayaa in meelaha qaar aay ku jiraan soo hadal qaadid beel ama shaqsi tani ma aha wax xageeyga ka timid ee waa sida aay ugu qoran tahay qoraalka jaraa’idkan ku soo baxay. Waxa jira erayo iyo jumlado aad u qalafsan oo qoraalkan Fransiiska loo adeegsaday oo aan ka tagay. Waxa kaliya oo aan rabay ayaa ah in bulsho weynta Soomaaliyeed aan usoo gudbiyo waxa aay naga qorayaan jaraa’idada afka Fransiiska ku hadla.

Waxa turjumay ; C/LLaahi Max’ed
abdimoh@hotmail.com