Daabaco Boggan | Print

Ka: Qabyaalad ku: Qur’aan

Qaybtii Koowaad

C/Waaxid C/hi Khaliif London, UK cabdulwaxid@hotmail.com

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato. 

Bal aan fiirinno aayadihii Qur’aanka ugu soo hordegay. Ilaahay wax akhrin buu ku bilaabay iyo inuu yahay Rabbigii iyo Abuurihii. Ilaahay makhluuqaadkiisa wuxuu markiiba ka xusay dadka Isagoo wax ka iftiimiyey tadawurka dadku soo maray. Sidoo kale deeqsinimadiisa aan dhammaadka lahayn iyo cilmi buu ku xusay. Waa kuwan aayadihii:  

اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ . خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَق . اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَم.  الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَم .

 عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَم ْ  

Aayadahaasi waxay tusinayaan sida binu Aadamka Ilaahay u sharfay oo waan aragnaa markii Ilaahay sheegtay sifada abuuridda inuu dadkii ka xusay Isagoon xusin malaa’ig, makhluuqaad kale, cirar iyo dhulal midna toona. Markaad shantaas aayadood akhriso waxaa kuu soo baxaya labo arrimood oo haddaad u dhabbogasho ood ku dhaqanto kaa hor istaagaya qabyaaladda. Waa haddaad fiiriso meeshaan ka nimid iyo tadawurkaan soo marnay oo ay ugu horreyso ciiddii nabi Aadam (CS) laga abuuray. Tan kale waa aayadaha oo lagu xusay akhrin iyo sida uu Ilaahay dadka u baray cilmiga. Xaggee laga keenay waxaan afafka qalaad lagu yiraahdo “stick and carrot approach”? Adduunku maanta waa dooriyeen fikraddaas oo gar iyo gardarraba waa loo isticmaalaa! Ka warran Maraykanka oo dagaaloogayaasha Xamar karooto siinaya? Marka qofkii Ilaah isku taaga wuxuu Allaah milicsiiyaa meeshuu ka yimid sida aayadaha Qur’aanka ugu horreeyaba xuseen:

أَوَلَمْ يَرَ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ

 Ilaahay wuxuu leeyahay miyuuna qofku arag oo u dhabbogelin inaan ka abuurnay biyo waana isagooba ah doodbadane cad.

 Bal Xaddiiskani oo Abuu Daa’uud soo saaray hanoo bayaansho meeshaan ka nimid:

قال رسول الله ‏ ‏صلى الله عليه وسلم ‏ ‏إن الله عز وجل قد أذهب عنكم ‏ ‏عبية ‏ ‏الجاهلية وفخرها بالآباء مؤمن تقي وفاجر شقي أنتم بنو ‏ ‏آدم ‏ ‏وآدم ‏ ‏من تراب ليدعن رجال فخرهم بأقوام إنما هم فحم من فحم جهنم أو ليكونن أهون على الله من ‏ ‏الجعلان ‏ ‏التي تدفع بأنفها النتن                                                                                      

Rasuulku (SCW) wuxuu yiri: ALLAAH CAZA WAJALLA wuxuu idin ka tagsiiyey sheegsheega iyo isugu faanka jaahiliyadda aabbayaasha (qabiilka); waxaa jira mu’min taqi ah iyo faajir hoogay; kulligiin ilmo Aadam baad tihiin, Aadamna ciid baa laga abuuray; wey ka tagayaan niman ku faanka qolo noqotay dhuxushii Jahannamo (mushrikiintii dhimmatay) ama waxay Ilaahay agtiisa ka ahaanayaan kuwa ka liita xaar-walwaalka/doorshaanka. 

Sidoo kale qofkii Ilaah ka baqa isaga laftiisa waxaa la milicsiiyaa halkaan ka nimid oo ah aabbaheen Aadan iyo hooyadeen Xawaa laakiin waxaa lagu sheegay inuu yahay kan dadka ugu sharaf badan. Bal aayaddan cajiibka ahna aan ku darno: 

يَا أَيّهَا النَّاس إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَر وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِل لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمكُمْ عِنْد اللَّه أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّه عَلِيم خَبِير }  

Aayaddu waxay leedahay: dadoow waxaan idin ka abuurnay nin iyo haweeney waxaanna idin ka dhignay shucuub iyo qabaa’illo si aad isugu garataan; qofka idiin ku sharaf badan Ilaahay agtiis waa kiinna ugu taqisan. 

Waa kee qofka noqon kara taqi? Wey dhici kartaa qof fidrada ku taagan oo fahmay meeshuu ka yimid inuu  noqdo qof wanaagsan hadduu helo culumo fiican laakiin sida qaalibka ah taqwadu waxay rabtaa cilmi iyo camal. Bal aan fiirinno aayaddii Ilaah ku lahaa: 

إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ  

Waxaa Ilaahay ka baqa adoomadiisa culumada ah.  

Yacni waa baqdinta saxda ah maxaa yeelay qofka caalimka ah wuu u jeedaa wuxuu sameynayo iney sax tahay iyo in kale halka qofka caamiga ahi uu cid kale ku xiranyahay. 

Marka haddaynu xaggii cilmiga ka gaabinnay waa ineynaan hilmaanin halkeynu ka nimid. Marka qofka caalimka ah ma qabato maahmaahyaha ah: fiqi tolkiis kama janno tago. Ama: tolkaa iyo kabtaadaba bartankaa looga jiraa. Caalimkaasi ma aha kitaab-gaab oo sida walaalo badan soo qoreen dhaha: haddii qabiilkeygu saxanyahayna waa saxnahay hadduu xumaadana waan la xumaan. Laakiin caalimku wuxuu maqlaa Ilaah. Waxyaalaha caalimku daliishado waxaa ka mid ah aayaddan: 

لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

Aayaddu waxay leedahay: ma heleysid qolo Ilaahay iyo Aakhiro rumeysan oo kalgacal u haya dad ka horyimid Ilaahay iyo Rasuulkiisa, dadkaasi haba ahaadeen aabbayaashood, ilmahooda, walaalahooda iyo xigaaladooda ilaa dhammaadka aayadda. 

 Sidoo kale waxay maanka ku hayaan xaddiiskii nabiga (SCW) ee ahaa qofna laguma adeecayo macsida Abuuraha. Marka duulkaas Ilaah ka baqa cidna xumaan kuma raacaan haba ahaadeen dadka dad ugu dhow sida waalid, wiilashooda iyo walaalahoodaba. 

Sidee qabyaaladda looga tagaa? Horta aan ku biloowno inaan dadkeenna Soomaaliyeed u kala qeybinno dhowr qeybood iyo sida ugu fiican ee aan isleeyahay waa inaan qabyaaladda uga dhexbaxnaa. 

1. Dad yar oo ay diintooda ama fidradu ka celisay iney qabyaalad adeegsadaan laakiin waaba hadday jiraan. Kuwaasi mar kasta bannaankey ka joogaan wax qabyaalad ku saabsan waana iney sidooda ku jiraan.
2. Sida dhallinyarada iyo dadku  u badanyahay oo ah: dad qabiilkooda wax kasta ku raaca. Marka waxaa noo fiican inaan shuruudihii towbadda la nimaadno oon marka hore joojinno ku dhaqanka qabyaaladda oon ku biirno qolyaha kore. Kaddiba ka xumaanno waxaan horay u sameynay sidoo kalana goosanno ineynaan mar dambe wax macsi ah aynaan qabiilkeenna iyo qabqablayaasheenna ku raacin. Ugu dambeyntana wixii xaq ah oo laga heysto qabiilooyinka kalana loo cesho.
3. Kuwa seddexaad waa dadka horbooda qabiillada ha ahaadeen hogaamiye dhaqameed, siyaasadeed ama dagaal. Waxaa fiican in hogaamiyayaashaas la gacanqabto xag dhaqaale iyo xag wax baridba. Dadkani waa dad ay qabiillooyinkoodu aad uga dambeeyaan. Marka haddii wax la baro oo loo xoologooyo waxay u dhowdahay iney ka marmaan sandareerooyinka ay ka helayaan cadowga ummadda Soomaaliyeed dabadeedna dadkooda u hogaanshaan sida Ilaah rabo.
4. Qolodan ugu dambeysa waa kuwa aan muuqan ooy dhicikarto in qaarkood  gaalo yihiin ama munaafiqiin oo iyagu aan qabiilkooda la dooneyn meel kheyr leh. Marka dhibtoodu waa yaraaneysaa haddii dadku ka tago  qabyaaladda.

Halkee wax laga bilaabaa? Anigu waxaan u arkaa inta Soomaali uu u soo baxayo hogaamiye caalim ah oo taqiya oo dadka u hogaamiya xagga Ilaahay inaan arrintu fari ka qodneyn. Marka qeybta labaad waxaan ku fiirindoonnaa haddii Ilaah idmo iyadoo aan ka baqayo in Xamar iyo Soomaaliya oo dhami isu bedesho goob dagaal oo cadowgeennu iska horkeenno hogaamiye kooxeedyada dabadeedna dadka badankiisu halkaas ku dhammaado kaddibna dadku garto in xalku yahay Islaamka. Waa markii aan cadowgeenna u jabno ooy dhicikarto in dowlado kale na qabsadaan. Marka la soco qeybta labaad haddii Ilaah idmo.

Ma Maraykan baa Itoobiya naga Hortaagan :

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan