Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis nabi Muxamed korkiisa ha ahaato.

Wax badan baan Geeddi ku dhaliilney hadalladiisii gefafka ahaa laakiin markaan uu booqashada ku tagey Biljam wax badan baa iska bedelay hadalkiisii. Khudbo dheerna ma akhrin; labo su’aalood oo muhiim ahaana si fiican buu uga jawaabay. Tan koowaad waxay ahayd in dagaal-oogayaasha Xamar maaddaama ay dowladda ku jiraan aan cidna u dirsan “la dagaalanka argagixisada” marka dagaalkii halkaas ka dhacay iyagaa ka mas’uul ahaa. Waxaana iska caabbiyey shacabka oo wadaad iyo caamaba leh. Tan labaadna wuxuu sheegey in la gaaray waqtigii wax laga qabanlahaa nimankaas wasiirrada sheeganaya. Halka khudbaddii madaxweynuhu ay ahayd sidii odey ka sheekeynaya makhaayad shaah lagu cabbayo. Marka laga reebo inuu aamminsanyahay in argagixiso joogta Xamar, ma laha wax kale oo laga xuso khudbadaas oon ka ahayn kaftan iyo foorjo uu u jeediyey wariye iyo xildhibaanno halkaas joogay. Marka su’aasho waa: madaxweyne, halkaas oo kale ma ku kaftamaa? 

Sida Qur’aanku sheegay, sharafta waxaa laga raadshaa Ilaah. Dabadeedna dadka muslimiinta ah. Sumcaddii Geeddi hadda cirkey isku shareertay. Waxaad mooddaa inuu wadadii cagta la helay. Hadalkaas uu Biljam ka jeediyey iyo kuwo ka horreeyeyba ayuu shacabku soo dhoweeyey dabadeedna dhaheen marba haddii ra’iisul wasaaruhu ka haray hadalladiisii hore waan la shaqeyneynaa. Wixii Geeddi sanad iyo bar ka badan socodsiinwaayey ayaa shacabkii Xamar joogay maalmo ugu qabteen—waa iyagoo guddoomiye iyo duq magaalo u doortay Maxamuud-gaaboow. 

Maxamuud-cadde laftiisii sidii Geeddi oo kale ayuu gurigii ka soo gelay albaabka maaddaama uu markii hore daaqadda ka soo galay. Waxaa cajaa’ib ahaa sidii ay u doorteen golihii deegaanka ee ay dagaal-oogayaasha Xamari soo dhiseen. “Calaf Alloow cajab”. Haddii Ilaah idmo waxaan arki doonaa isagoo booqanaya meelihii degaalku ka dhaceen, isbitaalladii la dhigey dhaawaca iyo magaalada Xamar inteeda badan. Marba hadduu shacabkii oo dhan taageero ka heyso iyagoon wadaado iyo caamaba leh marka laga reebo dhowr dagaal-ooge iyo mooryaan ay wataan, waxaa u sahlan inuu magaalada Xamar ku soo cesho sey ahaan jirtay haddii Ilaah raali ka noqdo. 

 Muqdisho oo dekeddii weyneyd iyo garoonkii diyaaradahaba ay meleeshiyooyin ku habsadeen ayaa Ilaahay Xamar u soo diray shirkadda Banaadir. Waxay koontoonarro iyo dhagxaan dhigteen badda bal si ay uga dhigaan meel doonyuhu ku soo xirankaraan si magaalo-madaxdu u badbaado. Howl faro badan ka dib meeshii waxay noqotay deked-ku-sheeg. Si kastaba ha ahaatee waxay noqotay meel ay ka soo degaan waxyaabaha daruuriga u ah shacabka Xamar. Markey halkaas marayso ayaa waxaa soo baxay dagaal-ooge cusub oo rabay in dekeddaas iyo shirkadaas u mariyo wadadii ay martay dekeddii weyneyd iyo garoonkii diyaaradaha ee Xamar laakiin markaan shacabkii ooy hormuud u yihiin maxkamadaha ayaa yiri: mar dambe cunaha qabanmeysaan dadka Xamar waana iska xoreeyeen. Waxaa shacabka dhiigooda kiciyey hadalkii dagaal-oogayaasha ee ahaa: waxaan la dagaaleynaa argagixiso. Marka laga reebo shaqaalaha dekedda Ceelmacaan oo u badan dadka degaanka, waxay shirkaddu dhistay dugsiyo-Quraan, iskuulo iyo ceelal loo qodey dadka degaanka. Halka kuwa la saaxiibka ah Bashiir Raage ay dadka degaanka ku xasuuqayeen Siinaay iyo Boon-dheere. 

Soomaali dagaal-oogayaal lehe, Alla dadka qaarkiis dagaal-ooge xumaa. Markii shirkii Baydhabo la iclaamiyey, dhowr hogaamiye kooxeed waxay u ambabaxeen iney wax ka soo qabtaan dadkoodii isleynayey sida Cismaan-caato, Gacmo-dheere iyo Furux. Halka kuwa kale ooy ka mid yihiin Muuse Suudi, Maxamed-dheere iyo Cumar-Filish ay dagaal ugu dhaqaaqeen ehelkooda sidii Abuukar Caddaan! Soow uma jeedaan faraqa u dhaxeeye labada hogaamiye kooxeed? 

Sidoo kale markii ganacsade Abuukar loo soo dumay ciidamo ka kooban qabiillooyin kala duwan waxaa u soo gurmaday maxkamadaha oo matalaya shacabka Soomaaliyeed oon la heyn qabiil gooni ah. Waa laga yaabaa iney qolo u badato. 

Geeddi oo Casilaya Dagaaloogayaashii dagaalka ka bilaabay Xamar 

Geeddi oo meel uu usoo maro la’aa dagaal-oogayaasha kaddib markey gadaal ka mareen shacabka Soomaaliyeed ayey hadda cidla’ ku soo dhaceen markii shacabku bannaanka usoo saareen. Marka hadda seeftu si fudud bey ugu dhicikartaa. Anigu waxaan isleeyahay Geeddi labo arrimood buu mid rabaa: 

1. Inuu baarlamaanka ka dhammeysto in ay u ogolaadaan in uu wasiirro ka dhigo dad aan ahayn xubno baarlamaan iyadoo loo danleeyahay dhowrka wasiir ee Xamar jooga ee ku midoobay “la dagaalanka argagixisada” una caddeeyo ineysan cid kale saameyneyn ka dibna uu wasiirro ka dhigo niman kale oo kuwaas ku qabiil ah sida Ibraahim Shaaweey, C/hi firimbi iyo C/hi Sheekh maaddaama dowladda qabiil lagu qeybsaday.

2. Ama in ciqaabtu intaas ka sii badato oo la yiraahdo baarlamaanku ha u doodo in laga qaado xubinnimada baarlamaanka dabadeedna qabiilooyinkii ay ka dhasheen soo doortaan dad kale oo booskaas u metela. Ka dibna Geeddi magacaabo wasiirro kale oo bedela. Marka waa la helayaa sharci loo cuskado marba haddey shacabkii ka dhigeen waxay dilaan iyo waxay isbaaro u dhigteen.

Waxaan kaloo Geeddi kula talinayaa inuusan mar dambe ka ilduufin danta qaranka. Wax badan baa Xamar lagu dhibaateeyey laakiin waxaan filayaa inuu hadda joogo waqtigii uu dhaqso u tagi lahaa Xamar una booqan lahaa meelihii dhibaatooyinka ka dhaceen iyo isbitaalladii. Mar ba haddii shacabkii oo maxaakimtu horboodeyso soo dhoweeyeen waxaa iska yar khatar ka heysta siduu u gudanlahaa howlo-maalmeedkiisa. Marba haddii hogaamiye kooxeedyadii Xamar joogay sida Caato, Furux iyo Gacmo-dheere cambaareeyeen hadalkii ka soo yeeray kuwa sheegtay iney argagixiso la dagaalayaan sidoo kalana uu kalsooni ka heysto maamulka dekedda Ceel Macaan waxaa fudud in la furo dekedda weyn si shacabka iyo dowladduba u faa’iidaan. Ka dib loo galo in la furo garoonka diyaaradaha. 

Marka xildhibaannimada iyo wasiirnimada laga xayuubiyo dagaal-oogayaasha raba iney shacabka gataan waxay noqonayaan mooryaan caadi ah waxaana maxkamaduhu helayaan warqad ruqso ah oo ay ku soo qabqabtaan. 

Igu dambeyntii waxaan shacabka iyo nimankaas aan kor ku xusay ka codsanayaa ineysan arrintu noqon sidaan horay u baranay oo kale. Sidii loo sugayey gole degaan oo Xamar yeelato ayaa waxaa hal mar dhegeheenna ku soo dhacay guddi “argagixiso la dagaalaya”! Marka waa in maxkamadaha iyo shacabka kalaba aysan taageeradooda kala noqon Maxamuud-gaaboow hadduusan la imaan wax diinteenna iyo dalkeenna wax u dhimaya. Dadka dibadaha joogana iney iska iloobaan qabiilka iyo qurunka ay meelaha la wareegayaan. Soow Abuukar Caddaani iyo Bashiir Raage isku qabiil maaha? Indho-cadde iyo Cabdi-waal? Jimcaale iyo Bootaan? Geeddi iyo Maxamed-dheere? Marka wax qabiil la yiraahdo ma jiraan ee qaddiyad baa jirta. Marka hadda iyo dan: arrintu waa danta qaranka. 

Sidoo kale waxaan ka codsaneynaa haddaan Soomaaliweyn nahay iney Mudulood noo kala sheegaan lixdaan nin kuwaan la shaqeyn lahayn. Ma Geeddi, Maxamuud-gaaboow iyo Abuukar baan la shaqeynaa mise Maxamed-dheere, Muuse Suudi iyo Cumar-filish?

C/Waaxid C/hi Khaliif
London, UK
cabdulwaxid@hotmail.com