YAA MAALI
JIREY? faallo uu qoray Ugaas Maxamed Wali.
Yaa
maali jirey waa eray Soomaali ah dadka intiisa badana ay garanayaan
micnihiisa guud laakiin waxay xambaarsantahay murti balaaran oo u baahan in
loo fasiro shacabka ama lagu sameeyo eray bixin.
Yaa maali jirey waa eray loo isticmaali
jirey waqtiyo hore markii lakala dhaco geela siiba waxaa loo adeegsadaa
marka la isku soo gaaro geela laguna dagaalamo. kadibna ay u muuqato ragii
geela xigtada u ahaa in uu geelu yahay mid lala tagay oo aan la ridi Karin.
Waqtigaas ayaa la adeegsadaa Tola’ay yaa maali jirey war aaway hebel. Sidoo
kale waxaa isticmaala abaanduulaha colka wata.
Hadii aan ugudbo ujeedadii aan lahaa, dalku
wuxuu soo maray xaalado badan oo adag iyo kuwa xasiloon. Laga bilaabo
waqtigii uu dagaalamayey Ahmed Gurey ilaa maanta xaalada dalka Soomaaliya,
hadba dhinac ayay dhiganaysay, markastana waxaa sabab u ahaa hogaanka iyo
shacabka oo aan laheyn xiriir rasmi ah ama is maqal iyo kala danbeyn. Amiir
Ahmed Gurey waxay dagaalo qaraar dhex mareen isaga iyo boqortooyooyinkii
xabashida ee xiligaas. Sidoo kale waxaa xaalad kale aheyd oo qalafsan
xiliyadii Sayid Maxamed Cabdulle Xasan iyo ay dirirayeen gumaysigii sedex
geesooka ahaa, sida Ingiriiska, Talyaaniga iyo Xabashida iyo dadkii
Soomaaliyeed ee aan indheergaradka aheyn, waqtigaas marxalada ku xigtay
waxay ahayd xiligii la helay xorriyada. Sida aan ognahay bini’aadamku waa
wax dhib badan waxaana ka mid ah dhibabkiisa xukun jacaylka, aduun jacaylka,
qabiilka, beenta, khiyaanada, jahliga, dulmiga iyo madax adeega. Dadkii
Soomaaliyeed ee xiligii xorriyada la helay maamulka hayey, waxay u
qaybsanaayeen inta aan kor ku soo sheegnay, marka laga reebo dad yar oo alle
u naxariistay arrimahaasi waxay keeneen inay cagadhigan waydo dowladnimadii.
Kadibna la dilo madaxweynihii ugu dambeeyey ee la doortay Alle ha u
naxariistee. Xukunkii waxaa inqilaab kula wareegay ciidamadii xooga dalka,
laga bilaabo maalintii xorriyada la qaatay ilaa maanta, dalku wuxuu gacanta
ugu jiraa dadkii aan kor ku soo sheegnay ee khayrkooda iyo shartoodu,
shartoodu badneyd.
1978 dalka waxaa ka bilowday dagaalo
sokeeye, dagaaladaas sokeeyana waxay socdaan 28 sano dadku way is xasuuqeen
cadowgoodiina wuu xasuuqay, waxayna gacanta u galeen dad makas ah oo aan
laheyn cilmi diini ah, mid maadi ah wadaniyad iyo caqli fiican midnaba.
Qofkasta wuu dareemi karaa dadka noocaas ah waxa ka imaan kara. Dhowr jeer
waxaa la isku dayey in la dhiso dowlad soo celisa kala danbeyntii iyo
sharaftii umada somaaliyeed, nasiib darrose way suurta gali wayday inay
taaba gal noqdaan dowladahaasi. Dadkii Soomaaliyeed ee uu dhex maray
dagaalka sokeeye way isdileen, wayna is kufsadeen, wayna is dhaceen, wayna
is barakiciyeen. Ilaa ay arrintu gaartay qabiilba qabiilka uu necebyahay
inuu xalaalaysto naftiisa iyo maalkiisa, qofba qofka uu necebyahayna inuu
xalaalaysto naftiisa iyo maalkiisa. Arrintaas waxay burburisay midnimadii
ummadda Soomaaliyeed isla markaana waxay sii fogeeysay xal u helidii
arrimaha Soomaaliya, xaaladuna waxay isu rogtay dhinaca kale oo waxay
dhalisay ninkasta inuu ku raadiyo gacanta qabiilkiisa xukunka, arrimahaas
isbiirsaday ee dhowrka ah waxay sababeen is aaminid la’aan iyo dad aan
shakhsiyad fiican laheyn isla markaana dhibaato loo geystay iyaga naftooda
inay si fudud ugu gacan galaan cadowgii ummadda Soomaaliyeed, iyagoo si
daacad ah ugu adeegaya cadawgii soo jireenka ahaa. Arrintaasna waxaa ka
dhashay dhibaato balaaran waxayna u fududaysay cadowga ummadda Soomaaliyeed
in uu si fudud gacmaha ula galo danihii gaarka ahaa ee ummadda. Asagoo ka
faa’iidaysanaya cadowgaasi kala fogaanshahooda iyo xogaha muhiimka ah ee uu
ka helayo iyaga dhexdooda. Sidoo kale waxaa gacanta ka baxay wadankii
Soomaaliya haddii uu dowlad la’aan sii ahaado muddo yar kadibna waxaa la is
waydiin doonaa meeshii uu kaga jirey caalamka.
Baddii waa lala wareegay oo maraakiib
shisheeye ayaa la wareegtay, waxay rabaana way kala baxaan waxay rabaana way
ku shubaan, barrigiina waxaa baabi’iyey dadkiisii aan aheyn indheergaradka
iyo cadowgoodii soo jireenka ahaa, oo ka faa’iidaysanaya dowlad la’aanta ka
jirta dalka Soomaaliya. Tan kale sida nooga muuqanaysa istiraatiijiyadii loo
dajiyey ummadda Soomaaliyeed waxaa loogu talagalay 20 sano kadib in laga
helo Kiristaan gaaraya 20% kadibna la siiyo kiristaankaas dhaqaale ay ku
cadaadiyaan ummadda iyo xirfado iyaga u gooni ah si ay u kasbadaan dad badan
oo taagyeerayaal ah ilaa ay ka gaarto, gaalkayaga maxaa laga rabaa, ninkii
gaal raba, gaal wadanka wuu ka bataye, ilaa arrintaasi ay dhacdo ninna wax
uma dhisayo Soomaaliya iyaduna wax ma dhisan karto oo waxaa hortaagan dad
mar hore dhintay oo loo haysto inay noolyihiin. Abwaan soomaaliyeed wuxuu
yiri hadda ka hor Geelii la dhacay faaraxow waa la dheefsadaye dhoombirkiyo
rasaastiina waa iga dhamaadeene raggii waa hore dhintaan sugahayaa in ay
Geela dhiciyaane.
Arrintu inay sidaas tahay waxaa noo
cadaynaya dhacdooyinka ama tusaalooyinka na soo maray iyo kuwa hadda na
horyaala:-
1. Istiraatiijiyada reer galbeedku waxay
aheyd in la dumiyo qarankii Soomaaliyeed kadibna hubku gacanta u galo
dadweynaha. Halkaasna uu ka dhaco dagaal sokeeye oo faraha looga gubto, nin
kastana uu hilmaamo qarannimaddii oo uu qabiilka naf ka doono.
2. Maamulkii dhexe inaan lahelin maamul
bedela isla markaana shacabku dhinac kasta u firxado kadibna loo aqoonsado
shacabka Soomaaliyeed Qaxootinimo loona daad gureeyo waddamada loo yaqaano
barwaaqo sooranka reer yurub iyo dalka Maraykanka, taas oo micnaheedu yahay
in la bedelo diintoodii iyo dhaqankoodii u gaarka ahaa.
3. In laga ilaaliyo wadanka Soomaaliya
dowlad ka dhalata inta laga helayo qof ka mid ah qaxootigii dhaqan badelmay
oo madaxweyne looga dhigo Soomaaliya iyo in ay noqoto sida Lubnaan iyo
Falastiin oo kale, qayb kiristaan ah, qaby shiico ah iyo qaybo kale oo aan
diinba haysan. Ilaahay baan ka magan galnay dhagarta gaaladu nala doonayso.
Dalkii dadkii iyo diintii waxay in muddo ah
dhex dabaalanayeen xaalad aad u adag, haddii ay ku sii jiraan xaaladahan
qallafsan oo ay hadda ku sugan yihiin waxaa laga yaabaa inuu ku dhaco
isbedel aad u weyn oo taariikhdu in badan ka sheekayso dad gaar ahna lagu
eedeeyo aakhirana la is waydiiyo.
Haddaba waxay u baahan yihiin in laga
badbaadiyo xaaladahaas maxaa xal ah? ma nihin xayawaan ee waxaan nahay dad
Ilaahay abuuray, bini’aadamna laga dhigay, haddana muslim laga dhigay, waa
in la helo xalkii lagu badbaadin lahaa dalka, dadka iyo diinta meesha maanta
ay marahayaan.
Akhristow waxaad xusuusataa maqaalka
magaciisii ahaa yaa maali jirey? dad ahaan ma jirno dal ahaanna haba sheegin
dulmigii dalka lagu sameeyey iyo kii dadka lagu sameeyey iyo kii diinta lagu
sameeyey qalbigu wuu xamili waayey dadkii lahaa damiirka mar hore ayay ciil
u dhinteen. Qofkii ay wax yar ku hareen oo damiir ah wuxuu taagan yahay in
uu is qarxiyo.
Maanta xaaladu ma taagna xininyo maleedahay
waxay u baahan tahay nin raganimadiisu ay tahay qoraxda oo kale,
caqligiisuna uu yahay nalka oo kale iyo gabar aan lahayn shahwo iyo hunguri.
xaaladu waxay maraysaa yaa maali jirey? muusanoowdoo mayran, oloshey war yaa
maali jirey.
Akhristayaasha sharafta leh waxaan idin
xasuusinayaa arrintu ma taagna reer Qansax iyo reer Qurac. Cilmi ahaan iyo
caqli ahaan labadaba ma jirto meel Soomaaliya ka hoosaysa oo la harsado,
ninkastaba ha iska illoobo anaa ina hebel ah iyo anaa reer hebel ah, iyo
anigaa wax ahaan jirey, waxaan idinka codsanayaa inaad talo ka bixisaan
dalkii, dadkii iyo diintii sidii aan ku badbaadin laheyn loogana saari lahaa
marxaladda maanta ay ku jiraan. Dadka la rabo inay ka tala bixiyaan waa
dadka ilaahay la hadlay, waa dadka cilmiga, caqliga, wadaniyada iyo waayo
aragnimada bulshada u saaxiibka ah.
FIIRO GAAR AH
waxaan idinka codsanayaa si xushmad ku
dheehantahay qof kasta in uu meel iska dhigo rabitaankiisa gaarka ah
taageerada qabiilkiisa iyo qof gooni ah oo uu jecelyahay sidoo kale waxaan
codsanayaa xalka in aan lagu darsanin dowladda uu hogaaminayo Madaxwayne
Cabdulaahi Yuusuf iyo hogaamiya kooxeedyada xamar ka taahaya, sidoo kale
waxaa muhiim ah in la xusuusnaado qof wax haleeyay in uusan hagaajin Karin
ilaa uu ka toobad keeno, sidaas waxaa yiri Ilaahay Subxaanahu Watacaalaa
“Illaa man taaba wa aamana wa camila saalixan”. Caqliguna wuxuu leeyahay
qofkii candhuuftaadu gaarto gacantaadu hala jirto, waxaan ka cudur
daaranayaa wixii khalad ah waxay ka ahaadeen naftayda iyo shaydaan wixii
wanaag ahna wuxuu ka ahaaday Ilaahay agtiisa.
Wabillaahi towfiiq
Emailka:
kulmiyepress@hotmail.com
Tel: 254-721582761
Ugaaska Beesha Mareexaan ahna Afhaayeenka Salaadiinta beelaha Daarood
Ugaas Maxamed wali Sheekh Ahmed Nuur
Waraysigii
SomaliTalk ee Ugaas Maxamad Wali: Ugaaska Beesha Mareexaan, ahna afhayeenka salaadiinta
beesha Daarood
Guji
Faafin: SomaliTalk.com | May 28, 2005
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
»OGADENYA
Vs HARGAYSA IYO HADALKI DIRIDHABA | Hereri
Daabaco
Boggan | Print