Dhulkaan Dadkii lahaa meeyey?
Ali
Malaaq Ahmed
raamoraaxo@hotmail.com
Qaramadda Middoobay ayaa waxay
dhawaan sii daysey warbixin cabsi iyo argagax ku abuurtay inta
fahmi karta nuxurka ay warbixintu xambaarsan tahay. Waxaa
warbixintaa lagu sheegey in badaha Soomaaliya lagu aasay/duugay
haraaga sunta qumbula-daruuriyaha oo ah hubka wax gumaada iyo
haraaga kiimikooyin kale oo khatar ah. Tani waxay ka dembaysay
ka dib markii bad-giriirkii dhawaan ka dhacay badweynta hindiya
uu soo debed bixiyey haraaga kiimikada oo shirkado reer galbeed
ah ay ku aaseen badaha Soomaaliya shan iyo tobankii sano oo ugu
dambeyey, waa xiligii dowlada la’aanta e.
Warbixinta waxaa lagu sheegay
in sunta haatan ku firirsan tahay xeebaha Soomaaliya oo dhan
iyada oo waxyeelo xoogan u geysan doonta dadka xeebaleyda ah.
Warbixintu waxay lagu xusay in sunta ay ka mid tahay uranium
radioactive. Unaniumka waa macdanta laga sameeyo quwada
qumbula-daruuriyaha. Qashinka ka hara marka lasameeyo nuclearka
wuxuu wataa shucaac ama kaah-fal (radioactive ) oo hawadda iyo
biyahaba raaca. Warbixintu waxaa lagu sheegay in konteenaro iyo
fuustooyin bada hoosteeda lagu aasay ay qarxeen oo walxihii ku
jiray ay soo saartay bad-gariirkii dhawaan dhacay. Waxaa kale oo
warbixinta lagu sheegay inaan la ogeyn inta tiro ama xadi lagu
duugay badaha Somaliya balse arrintu ay ku sugan tahay khaddar
tii ugu sareysay. Waxaa kale oo lagu sheegay in biyaha badda oo
la fadareeyay ama sunta lagu barxay ay waxyeelo xoogan u geysan
doonta dadka ku nool xeebaha. Waxyeelada deegaanka la wasaqeeyay
way baaxad weyn tahay, lakiin waxyeelada isla markiiba la
shaaciyay waxaa ka mid ah, neefsiga oo dadka ku adkaada, qufuc
qalalan, afka oo dhiig ka yimaada, uur-ku-jirta iyo saablayda oo
dhiig ku dhex furma iyo maqaarka jirka oo la fal-gala sunta
kiimikada. Waxaa kale oo waxyeelada kiimikada gaarsiinsan tahay
biyaha dhulka hoostooda mara (ground water).
Laakiin waxyeeleynta intaa way
ka sii cirib xuntahay tahay oo suntu waxay saamey ku yeelan
doontaa noolaha ku dhaqan badda, beriga iyo waxa ku dhexnool
cirka iyo dhulka. Waxay si dhaqso leh u saamyn doontaa
caafimaadak dadka iyadoo ku soo gabaneysa kaluunka la cuno,
dalagyada beeraha ka soo baxa, hawada la neefsado iyo biyaha
dhulka hoostiisa ku jira iyo ku circa ka yimaada iyada oo ba’ada
ama deegaankaba fadareysa/wasaqeysa. Waxyeeleynta suntaan uma
kala aabbo yeesho noolaha oo dhan sida dadka, xayawaanka iyo
dhirta. Waxaaba ka sii daran iyadoo aan kala garaneynin reer
hebal iyo Soomlida koofur ama tan waqooyi.
Warbixintu ma aha mid dhameys
tiran, waxayna ku guuldaraysatay inay:
-
baaritaan qoto dheer ku sameeyaaan inta ay baaxada iyo wax-yeelada
la egtahay
- dadka
Soomaaliyeed u fidiyaan gacan isla markaana digniin ka
siiyaan waxyeelada kiimikada
- farta ku
fiiqaan shirkadaha iyo wadamada ka dambeeyay dambigaan
dadnimada ka baxsan si maxkamad la soo taago
- u diraan
Soomaaliya quburo cilmiga waxyeelada kiimikada ku dheeraaday
Sababta ay shirkadaha reer
gelbeedka haraaga kiimikada u la soo beegsadeen badaha
Soomaaliya maha wax lala yaabo ama u baahan in aad laago fekero,
waa afar arrimood:
-
deganaansho la’aanta iyo qalalaasaha siyaasadeed ee
Soomaaliya
- waa dhul,
biyo iyo hawo dayacan, baylah ah, oo aan ilaalsaneyn
- dowlad
la’aanta
- qiimo
jaban. In sunta lagu aasaa badaha wadamada kale waxay ugu
kaceysaa shirkadaha reer Yurup $250 dolar halkii tan halka
badaha Soomaaliya ugu kacyso “$2.5 oo kaliya”.
Warbixinta Qaramada Middoobay
waxaa lagu sheegay inay sababtu ay shirkadaha ugu daadinayaan
qashinka badaha Soomaaliya ay tahay dowla’aanta ka jirta
Soomaaliya, lakiin haddii aad xasuusataan markii la dhisay
Dowladii uu A/qaasim madaxweynah ka ahaa Qoramada midoobay iyo
Reer Galbeedkuba ma aqoonsan iyaga oo cillad uga dhigay inuu Mr.
Qaasim yahay as-raac dhaqanka diinta ku dhegan (Islamist). Hadda
markii lagu dhawaaqay dowladda Mr. Yusuf weli Qaramada Midoobay
iyo Reer Galbeedkuba way ka caga taaleynayaan aqoonsigeeda iyada
oo cudur daar ugu dhigeya inuu Yuusuf yahay diin-diid (anti-islamist).
Haddaba maxaanu ku macneyn karnaa laba wajiilinamada Qaramada
Midoobay iyo Reer Gelbeedka? Shaqsi noocee ah ayay raadinayaan?
Misa qofka kasta oo yimaada kuma xirnee, la dagaalanka iyo daba
tirka shacbiga iyo dhulka Soomaliya? Ma markii hore ayay
qaldanayeen, mise hadda? Su’aalahaan jawaabtooda waxaan u
deynayaa akhristeyaasha, laakiin Illaahay wuxuu Quraankiisa
Kariimka ah ku sheegay inuusan qoomna duleynin ilaa ay iyaga is-duleeyaan,
isla markaana duliga ka qaadin ilaa ay iyagu iska qaadaan!
Fadlan akhristow aad u feker.
Ku daadinta sunta iyo walxaha
khatarta ah xeebaha Soomaliya waa arrin soo noqnoqotay
sanooyinkii ugu dambeeyay oo u baahan isku shuqlin iyo ahmiyad
siin. Sanadkii la soo dhafay Soomaali kaluumeysato ah ayaa
aragtay maraakiib kontaynaro ku daadinay xeebaha Somaliya. Waxaa
kale oo ay arkeen biyaha bada oo fadareysan. Tani waxay ahayd
qaaylo dhaan u baahan muhiimad gaar ah, lakiin dhag jalaq looma
siin.
Waxaa marar badan shaki ku
jiray sii jiritaanka dhulka Soomaaliya. Hadda waxaa shaki weyn
ka jiraa sii jritaanka dadka Soomaalyeed, taas oo uusan qofna ka
baxsan doonin. Haddaba si looga hortago dhicitaanka saadaasha
cabsida badan waa in la helaa dowlda wax ka qabata amuurtaan, si
taa loo helana waxaa qasab ah in laga tanaasulaa damaca kaligii
jeceylka ah oo la isigu yimaadaa xal dhexdhexaad ah.
Talo soo jeedin:
Waxaan talo ku soo jeedinyaa
inay dowladda cusub ku dhawaaqdo xaalad deg-deg ah isla markaana
ku dhaqaaqdo qodobada soo socda:
- in si
dhaqso leh loo abuuraa ciidanka ilaalada badaha
- in si
dhaqso leh loo abuuraa meelo iyo shaybaaro lagu tijaabiyo (testigareeyo)
biyahaya iyo hawada
- in si
dhaqso badan loo magacaabaan guddi quburo ah oo ku
xeeldheeraday culluunta iyo noocyada kiimikada kala duwan oo
daarasad ama cilmi baaris ku sameeya noocyada iyo baaxada
sunta lugu aasay badaha Somaliya iyo waxyeeladooda isla
markaana ka soo saaro digniin iyo wacyi gelin looga digaayo
dadweynaha Soomaaliyeed waxyeeleynta dadka.
- in la
magacaabo koox ku xeel dheer shuruucda caalimiga ee badaha
oo shaqadoodu tahay inay soo baaraan shirkadaha iyo wadamada
ka dambeeyay masiibadan isla markaana la tiigsadaa maxkam
caalami ah.
- in la
abuuraa xarun cilmi baaris joogto ah howshoodu tahay ku
mashquulida daraasadaha la xariira tegnooligiyada, kobaca
dhaqaalaha iyo horumarinta aadanaha.
- Inay
Somali waqooyi ka qeyb qaadaan dadaalkan oo siyaasada meel
iska dhigaan maxaa yeelay kiimikada ma kala taqaan waqooyi
iyo kuufur
Waxaan urrarada iyo
aqoonyahanada ka madax banaan dowladda iyo qabiilka ay mideyaan
qalinkooda iyo qalbigooda una howl galaan sidii qaylo dhaan iyo
baaritaan loogu sameyn lahaa amuurtaan loona caalamiyeen lahaa.
Ali Malaaq Ahmed
raamoraaxo@hotmail.com
Afeef:
Aragtida qoraalakn waxaa leh qoraaga ku saxiixan