MUXUU KU DHAMMAAN KARAA SHIRKA NAIROBI?

Cabdisamad Xoday
Hoday30@hotmail.com

Waa mustaqbal, oo Ilaahay uun baa og, waxa ay ku danbayn doonto waan-waanta kooxaha soomaalida uga socota Kenya, waxaase inoo bannaan inaynu diraaseeyno, aragti ogaal ku dhisanna aynu ka qaadanno waxa kasoo bixikara shirkaasi.

Waxaan xusuustaa sannadkii 2000, markii uu socdey shirkii (Carta) ayaan ka fakarey waxa kasoo bixi kara shirkii Carta, waxaana iisoo baxday sidaas ay xaaladdiisu ku danbaysey. Waxaan oran jirey sidii ay dad badan oo ila aragti ahi qabeen: waxaa kasoo baxaya “ koox iyo qabqable cusub” “new faction and warlord”.

Si kastaba ha ahaatee, waxaa muuqata in shirka Nairobi uu dhinacyo badan kala mid yahay kii Carta, iyadoo ay jiraan dhinacyo iyo duruufo kale oo ay ku kala duwanyihiin.

Haddaba bal aynu is waydiinee ma waxaa ka dhalan doona Dawlad soomaalaiyeed oo loo dhanyahay mise “faction” ama koox cusub? Oo loogu yeeri doono “Mpagati Group” 

      Bal aynu fiirinno aragtiyahay ama filashooyinka (scenario’s) lagalasoo bixi karo xaqiiqooyinka aynu hayno: 

»»»Run ahaantii waxay dhibaatada soomaalidu soo taagnayd muddo dheer, mana ahan markii ugu horreysey ee ay soomaalidu isugu yimaadaan si ay u dhistaan Dawlad loo dhanyahay, waxaa jirey shirar, hindisayaal iyo isku dayo la doonayey in lagusoo af-jaro dawlad la’aanta ka taagan soomaaliya. Waxaad moodda inaan weli si dhab ah la isku weydiin halka laga haysto ummadda soomaaliyeed iyo waxa xalka loogu helila’yahay dhibka muddada kasoo taagnaa dalka.

»»»Waxaase iyana xaqiiq ah in shirka hadda ka socda Nairobi uu yahay kan kaliya ee ay ka qayb qaateen dhammaan dagaal-walayaasha ka taliya deegaannada kala duwan ee soomaaliya, iyo waliba kuwo aan meella ka talin, marka laga reebo Somaliland.

»»»Waxaa kale oo iyana xaqiiqa ah in cadaadiska markan lagu hayo kooxaha kala duwan, si ay wax uun isugu waafaqaani, uu ka culusyahay cadaadis walba oo horay loogu hayey.

»»»Waxa kale oo iyana jirta in waqtiga iyo kharashka loo huray ay ka badan yihiin kuwii la gelin jirey shirarkii hore oo dhan.

»»»Dawladaha IGAD, ururada caalamiga ah iyo dawladaha shisheeye ayaa iyana quudaraynaya in meesha wax ka soo baxaan, wajigey doonaanba ha lahaadeene. 

Goldaloolooyin natiijada shirka bushinkara (weaknesses)

1. Arrinta ugu muhiimsan oo hortaagan shirka Mpagati, ayaa waxa ay u muuqataa iska indhatirka la iska indha tirayo bulshada rayidka ah, waxaan gebi ahaanba wax tixgelin ah la siinin shacabweynaha soomaaliyeed, waana kaas farqiga ugu weyn ee u dhexeeya shirkan iyo kii (Carta) ee Jabuuti.

2. Arrinta kale oo iyana muhiimka ah, lagana yaabo in ay inbadan u heetiso dawlad walba oo kasoo baxda shirkan ayaa ah maqnaanshaha gobollada Waqooyi.  Haddii ay dhacdo in ay hanaqaaddo dawlad kasoo baxda shirka Nairobi, waxaa hubaal ah inay noqonayso dawlad ka arrimisa qaar dalka ka mid ah, oo aanay awooddeedu wada gaarsiisnayn ciidda waddanka oo dhan. Haddii ay dhabowdo inay dawladdaasi helayso aqoonsi caalami ah, waxay markaas walaalaha Reer-waqooyi ku khasbanaanayaan ama ay dantooda iyo tan soomaaliyeedba ku jirtaa, in ay lasoo qabsadaan ama ay soo raacaan dhinaca loo badanyahay ee Soomaali-weynta. 

Waxaase muhiim ah in si buuxda looga fiirsado shuruudaha midowga, ama waxa lagu midoobayo, si aanay ula mid noqon midowgii 1960-kii oo ay siyaasiyiintii Reer-koonfureedko si khaldan u fahmeen ama u isticmaaleen. Waxayse arrinta imaanshaha walaalaha waqooyi ku xirnaandoontaa siyaasad-wanaagga ay muujiyaan Reer-koonfurka, oo iyagu haatan huwan magacii soomaaliyeed. Haddiise ay dhacdo in aanay siyaasiyiinta Reer-koonfurku fahmin waxa ay ka cabanayaan walaalaha Reer-waqooyi, waxay ila tahay in arrinta soomaaliyeedi ay la mid noqon doonto sida tan dalka Qubrus (Cyprus) oo u qaybsan laba dal oo midna la aqoonsanyahay, kan kalana aan la aqoonsanayn. Waxaanse marnaba la illaawi karin, kala duwanaanshaha u dhexeeya kala-qaybsanaanta Qubrus, oo ah dal ay dadkiisu ku kala duwanyihiin xag diimeed, (muslim- kiristan) xag dadeed ( Giriig – Turkish) xag luqadeed iyo xag-dhaqanba, halka ay dadka soomaaliyeed, Waqooyi iyo Koonfurba, yihiin kuwo iskumid ka ah dhammaan dhinacyadaas aynu soo sheegnay.

3. waxaa jira qodob saddexaad oo isagu u muuqda in uu gebi ahaanba burburinkara wax-walba oo shirka kasoo baxa. Kaasi oo ah dagaallada haatan kasoo cusboonaaday Kismaayo. Kismaayo waa magaalo xasaasi ah. Waa meel dhextaal u ah qabaa’il badan oo soomaaliyeed. Waa meel uu Ilaahay ku mannaystay hodantinimo iyo meel wanaagsan oo ay ku taallo. Arrinta Kismaayo waxay ka mid ahayd sababihii ay la socon weydey dawladdii (Carta) markii ay si toos ah u garab istaagtay kooxda la magacbaxday Dooxada Jubba, oo iyagu haystey magaaladaas ilaa 1999-kii.

Garab-istaaggaasi waxa uu keenay in ay dawladdii (TNG) ku waydo kalsoonida qabaa’ilkii horay looga qabsaday Kismaayo. 

Haddaba maxay dawladda (Mpagati) laga filayo ka samayn doontaa xaaladda Kismaayo?

Waxaad mooddaa in aan la gaarin su’aashaas jawaabteeda, ayna ku xirantahay wajiga ay yeelan karto dawladdaasi.

Haddiise ay dhacdo in la xalliyo dhibaatada kismaayo, kahor inta aan shirka Mpagati lasoo gabagabayn, ayna dhacdo in khasab la isku soo hor fariisiyo beelaha Marreexaan & Majeerteen, ayna labadaas beeloodi ogaadaan in aanay suuragal ahayn in qolo kaliyihi ay la kaliyowdo gacan-ku-haynta magaaladaasi; markaas waxaa macquul ah in ay caqabaddaas ka badbaaddo dawladda (Mpagati).

Xaalado [Scenario’s]

Bal aynu eegno wajiyada ay yeelan karto dawlad ka dhalata Mpagati, iyo waji walba waxa laga yaabo inuu eedo:

Kasoo qaad in C/laahi Yuusuf ku guulaysto madaxnimada Somaliya, Maxaa imankara? 

Marka aynu fiirinno hannaanka uu shirkani ku socdo waa suuragal in C/laahi loo doorto madaxnimada, maxaa yeelay qolyaha ku hawlan meel-marinta shirku waxay xoogga saarayaan in wax uun ay kasoo baxaan shirka, oo mar qura ay arkaan iyadoo madasha caleema-saarka looga heesayo Madaxweyne soomaaliyeed. Ma ahan tan muhiimka u ahi, Yaa soomaaliya ka saari kara xaaladda qallafsan ee ay marayso? Yaa karti iyo aqoon u leh? Yaan danbi ka galin ummadda? Yaa mudan ama geyaankeed ah jagada madaxnimada?.

Run ahaantii waxa uu doonayo Guddiga Fududaynta IGAD ayaa ah sidee lagu wada qancin karaa dhammaan kooxaha shirka fadhiya?. Sidee looga badbaadi karaa inay caroodaan, shirkana ka baxaan dagaal-walayaashu?

Haddaba haddii ay dhacdo in ay C/laahi u rumowdo riyadiisii uu ku taamayey muddada aadka u dheer, oo ah in uu mar iska dul dhakooliyo kursiga madaxweynenimada Soomaaliya; maxay fali doonaan qabqablayaasha ay waligood C/laahi soo hirdamayeeni?

Macquul ma tahay in dhammaan siyaasiyiinta Habar-gidir kuwa Abgaal kuwa Murusade iyo dhammaan siyaasiyiinta Hawiye ay yiraahdaan: “Samcan wa daacah” Cabdullahoow na daadihi?

Ma laga yaabaa in C/laahi uu ku dul fariisto kursi Xamar yaalla? Iyadoo la ogaa tii kasoo martay kursiga Garoowe!

Maxay fali doonaan siyaasiyiinta Marreexaan, oo iyagu ku tuhunsan C/laahi inuu ka danbeeyo dhibaatada ka aloosan Kismaayo?

Muxuuse C/laahi ka fali doonaa magaalada Kismaayo?

Sidee C/laahi ka yeeli doonaa xallinta muranka ka imaan doona hantida iyo deegaanada ay beelaha soomaaliyeed isku sheegan doonaan?

Arrimahaasoo dhan oo kulligoodba ah kuwo xasaasi ah, ayay ku xirnaan doontaa inay guulaysato dawlad uu C/laahi madaxweyne ka yahay. Umana muuqdaan kuwo uu C/laahi si sahlan uga tallaabsan karo. 

Caqliyadda dagaal-walayaasha ayaan u muuqan mid aqbali karta, kursigani waa mid kaliya, nin ayaana ku fariistay!

Waxaa hubaal ah in dhammaan kuwa madasha shirka joogaa ay ka dhursugayaan bal in wax iyaga qanciyaa kasoo baxaan. Dhabna kama ahan heshiisyadii dagaal joojinta ahaa ee ay saxiixeen, taasna waxaa muujin karta, sidii uu ugu qanci-waayey Shekh Adan madoobe markii lagaga guulaystay tartankii Afhayeenka Barlamanka Fedaraalka ah.

Waxaa kale oo iyana muujinaya inaanay dhab ahayn heshiiska ay saxiixeen ee dagaal joojinta ahaa, dagaalada ay Jubbooyinka ka wadaan labada gacan ku dhiigle ee Moorgan & Hiiraale, oo labaduba saxiixay heshiiskii dagaal joojinta.

Kasoo qaad in C/qaasim, Caddow ama Caydiid uu ku guulaysto, Maxay noqon?

      Sida aynu horayba usoo sheegnay waa macquul in uu jagada Madaxa Dawladda nimankaas midkood ku guulaysto. Labada hore ayaa iyagu ahaa labadii murashax ee ku tartamay Jagadaas lafteeda sannadkii 2000, markii dawladdii Carta la dhisayey.

Haddii ay markaas dhacdo in uu mid ka mid ahi ku guulaysto jagadaas, maxaa la filayaa?

Caqabadda koowaad ee soo foodsaaraysa ayaa ah, C/laahi Yuusuf, oo aan ahayn wiil yaqaan waa lagaa adkaaday, Ethiopiana isku hallayn ka haysta.

Loogama fadhiyo in C/laahi uu aqoonsado ama uu aqbalo dawlad uu madax u yahay C/qaasim Salaad. Labada nin {C/lahi & C/qasim} ayaa aad u kala fogaaday, markii C/qaasim Madaxweynaha ka noqday Dawladii Carta, wuxuuna C/lahi tuhumo weyn ka qabey in C/qaasim uu doonayo in uu rido Dawlad Goboleedka PL ee C/lahi madaxda ka yahay. Arrintaasina waxay horseedday dagaallo ba’an oo gilgilay kursigii C/laahi ku fadhiyey iyo ciidii uu cagaha ku hayeyba.

C/lahi dagaal ba’an oo afka ah, iyo dacaayad kulul buu ku qaday C/qaasim.

Waxaa kale oo ay sii kala fogaadeen markii C/qaasim uu la saftay Isbahaysiga Dooxada Jubba, dagaaladii halkaas ka dhacay.

Haddaba aniga aragtidayda uma malaynayo in C/laahi Yuusuf uu aqbalayo haddii uu C/qaasim nasiib u yeesho jagadaas. Waxaa iyana la mid ah C/lahi badi saraakiisha SRRC-da.

Mr. Caddow isagu waa nin aan wax xil ah kasoo qaban dalka intii uu burburku jirey, taasina waxay ka dhigaysaa murashax ka nadiifsan, dagaal-walayaasha, marka laga fiiriyo xagga sumcad xumada ka haysata danbiyadii ay ka galeen ummadda. Dagaal ba’an oo u dhexeeya isaga iyo C/lahina ma jiro.

Ø  Hadii ay dhacdo in Ilaahay uu C/qaasim kasoo gudbiyo isbaarada C/laahi Yusuf, waxaa weli horyaalla caqabado aad u waaweyn, oo aanay u muuqan in C/qaasim oo dhabarka ku sita ceebihiisii hore (kuwii dawladdii Carta) uu ka bixi karo.

Dhammaanba shacabka Soomalaiyeed ayaa ka niyad jabay, wax taageero ahna aan u hayn C/qaasim.

Ø  Haddiise ay dhacdo in Allaah uu shacabka u khasbo, oo ay taageero siiyaan C/qaasim, isla markaana uu ka soo wada gudbo caqabadaha oo idil, waxaa caddaan ah in C/qaasim aanu haynin wax barnaamij siyaasadeed oo uu ku badbaadin karo Dalka, mana lahan dad-kasbasho uu kusoo jiidan karo siyaasiyiinta kale, ama uu saaxiibo ku kasban karo. Waxaana la ogaa halka uu dhigay Dawladdii Carta, iyo yooyootankii dhexmaray isaga iyo raggii tiirarka u ahaa dawalddiisii. 

Ø  Ina Caydiid, ninkaas dhallinyarada ahi, waa nin ka tirsan golaha SRRC waxayna xiriir aan xoog lahayn yeelan karaan C/lahi yuusuf. Waxayse u badantahay in aan isaga xilkaas loo dhiibin marka la fiiriyo sida uu ugu guul darraystay inuu xasiliyo inta uu Muqdisho ka arrimiyo, iyo da’yaraantiisa, khibrad gaabnidiisa iyo waliba kala qaybsananta beeshiisa oo aan u saamaxayn inuu si fudud ugu guulaysto jagadaasi. Ruug caddaayo ay isku beel yihiinna way la tartamayaan. 

Ma laga yaabaa in nin Reer baydhabo ahi jagada nasiib u yeesho?

Ma muuqdo nin Reer Baydhabo ah oo la tartamikara kuwa aynu kor kusoo sheegnay. Waxaana arrintaasi sii fogaatay markii uu Shariif Xasan ku guulaystey tartankii Afhayeenka Barlamanka, in kastoo Mr. C/Risaaq Xaaji Xuseen, R/wasaarihii hore soomaaliya uu isagu qabey in jagada Madaxweynenimada Soomaaliya ay markan ka tanaasulaan siyaasiyiinta Hawiye & Daarood, fursadna loo siiyo qabaa’ilka kale in ay isku dayaan inay xalliyaan mashaakilka dalka.

Haddaba yaynaan iskusii daalin (scenario) aad u fog ee aynu ka hadallo kuwa dhicikara.

Haddii nin reer waqooyi ah loo dhiibo, xagguu la aadayaa?

Waxaad mooddaa in badi beelaha dega Gobollada Waqooyi, ay ka maqan yihiin Shirka inkastoo xubno ka tirsan xildhibaannadu ay kasoo jeedaan G/waqooyi haddana waxaan cidina isku khilaafsanayn, in la isku af-gartay in arrinta G/Waqooyi ay qabyo tahay.

Haddaba haddii xilkan loo dhiibo nin Reer-waqooyi ah; xagguu la beegsanayaa?

Mase laga yaabaa in haddii loo dhiibo xilkan nin Reer-waqooyi ah ay arrintaasi wax ka baddasho aragtida shacabka Somaliland, oo ka daawayso goosi ku orodka? Ma laga yaaba in arrintaasi xal u noqoto dhibaatada goosiga walaalaha waqooyi?

Waxaan u malaynayaa waa arrin u baahan in si weyn loogu kuur galo. Waxay u baahan tahay in la sameeyo cabbiraad aragtida dadka Reer somaliland.

NATIIJADA

Waxaad mooddaa in aynu in badan kasoo sheekaynay, xaalado ismariwaa ah, lagana yaabo in ay niyad jab ku abuuraan akhristaha, hase yeeshee soomaalidu waxay ku maahmaahdaa Run ilaah baa kugu jecel, Wax la cayriyana been ba ugu gaabisa. Waxaad mooddaa inay tahay lagama-maarmaan in aynu runta isku sheegno, iyadana aynu wax ku dhisno.

o    Waxaa shaki weyni ku jiraa sida ay shirka daacad uga tahay dawladda Ethiopia. Waxaana loo malaynayaa in ay siyaasiyiinta Ethiopia ka jooga shirku, ku jiraan xaalad ah “waa la sugaa, la sugaa markii Ilaahay ku siiyana waa la sugaa” oo macnaheedu yahay in ay dhagar isla gaabinayaan, fashilintoodana ay la sugayaan marka shirku dhammaado, si uu niyad-jabku u waynaado. 

o    Caqliyadda uu shirkani ku soconayo uma muuqato mid ay wax qiimagal ahi kasoo baxayaan.

o    Codkii shacabka Soomaaliyeed oo ah kii sida tooska ah ay ugu dhacaysay dhibaatadu ayaa meesha ka maqan. Waxaad mooddaa in shacabkii soomaaliyeed aanu wax awooda lahayn, laakiin xaqiiqdu waxa ay tahay in shacabku uu maanta diyaar u yahay in la helo dawlad qaran, ciddii doontaaba ha u arrimiso, ama madax ha ka ahaatee, waxay maanta shacabku taagan yihiin halkii carabtu kaga maahmaahi jirtey “ Al-ceynu basiirah, wal yaddu qasiirah”.

o    Dagaal-walayaasha ku urursan Mpagati uma muuqdaan kuwo samada loogasoo dajiyey inay dhaqankoodii hore wax ka baddalaan. Caado uma lahan inay aqbalaan in lagaga guulaysto madal si xornimo ah wax loogu doortay, markhatigeeduna waa ninkii qabqablayaasha Sheekha u ahaa iyo sidii uu u qanci waayey markii Shariif Xasan kaga guulaystay tartankii Afhayeenka barlamanka.

o    Waxaa caado u ah in ay ballamihii ay galeen ka baxaan, aaminaadna ma lahan.

o    Ma fahmi karaan: war wuxu waa hal kursi oo qura, inana waan ka badannahay ee inoo nabadeeya aynu ku moogaysanno, oo ninba mar haku fariistee! Ama kan ninbaa ku fariistaye aynu wax kale raadsanno.

o    Ma oga xataa in jagada Madaxweynaha ay ka awood badantahay tan R/wasaaruhu, xagga hawl-fulinta, marka la tix-raaco dastuurkii ay iyagu ansixiyeen.

o    Ma garanayaan in awoodda la baahinkaro si koox walba ay u hesho awood u dhiganta tan kooxda kale ay heshay oo kale. 

Gabagabadii arrimahaasoo dhan markii la iskusoo xooriyo, waxaan u arkaa in Riwaayadda Mpagati ay laba arrimood midkood ku dhammanayso:

1. In marka la gaaro Doorashada Madaxweynaha la is mari waayo oo uu shirkuna sidaas ku fashilmo.

2. In marka hore wax la dhoob-dhoobo, laakiin qolo walbaa ay guryohoodii ku laabato iyagoo shakisan islamarkaana fiirinaya bal sida uu yeelo ninka ku fariistay Kursiga dawladda ugu dheer.

Tan saddexaad oo aan Allaah ka baryayno ayaa ah in wax khayr-qaba, oo danta Diinta, Dadka iyo Dalka soomaaliyeedba ay ku jirto ay kasoo baxaan.

Ilaahow sida roon na waafaji. Aamiin

Cabdisamad Xoday
Hoday30@hotmail.com  

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga kusa xiixan