XILMA DHIBAYAASHA NA LOO XULAY

Cabdulla faarax
faarax12@yahoo.com

Barlamaanka lagu dhisay dalka Kenya ee la yiri waxaa loo dhisay somaliya, waxaa xushay dad aan somalida wax khayr ah la jeclayn,  waxaa lagu soo doortay xubnihiisa qaab qarsoodi ah oo ogyihiin oo kaliya cadawga ummaddu. Goobtii xulashada xubnahaas waxaa laga ilaaliyey in ay wax lug ah ku yeeshaan culimada, waxgaradka iyo odayaasha feyow ee Somalida.  

Si dadweynaha loo maqashiiyo in ay Xubnahaan soomaalidu soo xulatay waxaa Kenya la iskugu keenay qaar ka mid ah madaxda beelaha Somaliyeed oo runtii u badan rag  horay ugu haftooday shirqoolada qarsoon ee shisheeyaha iyo kuwa somalida ah ee u adeega. Odayaashaas oo horay si xun loola dhaqmay ayaa in badan oo ka mid ah xubnihii ay xusheen lagu amray in ay soo badalaan, ka dib markii taariikhdooda laga arkay in ay garan karaa sirta qarsoon. 

 Xubnaha la dhaariyey intooda badani waa dad ku naaxay burburka ummadda, waxayna rumaysan yihiin haddii la dhiso awood dawladeed in la weydiin doono wixii ay sameeyeen. Waxay u egyihiin nin wax iskuma fale ah oo maalin dhawayd yiri: “ANIGA DAWLADDA LA DHISAYA WAY IIGA DARAYSAA, WAANA HUBAA OO WAA LA I XIRAYA, SABABTA OO AH, WAXAAN RABAA IN AAN WAX BADAN CUNO, WAX  DAWLAD LAGA DHACAY AMA LAGA XADAY WAX AAN AHAYNNA KAMA SHAQAYN AQAAN” sidaas darteed ragga naloo xulay, xilka baarlamaanka waxay u arkaan in ay waxna ku cunaan, iskuna difaacaan oo kaliya. 

Culayska xil heer qaran ah iyo micnaha XILDHIBAAN:

Qofka qabta maantay  xil heer qaran ah oo somaliyeed waxaa u yaal culays weyn oo uu aad u yar yahay qofka ka bixi kara. 

Ninka xilkaas qabanaya waxay ahayd in culimada, waxgaradka iyo dadka masuuliyaddu dhibto ee ummaddu in ay inta shiraan yiraahdaan HEBELOW hawshaan adigaa ku haboon ee ha laguu duceeyee noo qabo, loona balan qaado in lala shaqeeyo oo garba loo noqdo. 

Waxay ahayd in uu qofkaasi hurdo iyo hoyaadba waayo oo intuu meel fariisto dhafoorada qabsado, dhulka gujiyo, tobanaan qorshe uu hadba mid dajiyo oo uu misna badalo, in uu talada iyo shawrka u badsado, uuna aad ugu mashquulo qaabka uu wax u fulinayo, dadka la shaqaynaya, waqtiga uu fulinayo iyo kala horaynta baahida. 

Waxay ahayd in uu la kacaa fariisto xilkaas, in uu ka fakaro amniga ummadda iyo sidii uu ku soo celin lahaa, siduu beelaha u walaalayn lahaa, siduu ula dhaqmi lahaa danbiilayaasha jidadka taagan, siyaasadda dhaqaale ee uu qaadan lahaa, masuuliyiinta la shaqaynaysa iyo sidii uu u fahamsiin lahaa qorshihiisa shaqo. Madaxda gobolada iyo sidii uu iskugu keeni lahaa, aqoonta iyo waxbarashada iyo siyaasaddii lagu maamuli lahaa, soo celinta milyanka qaxay ayey ahayd in uu habeenbarkii la soo salalo, waxay ahayd in uu meel hore dhigto siduu u difaaci lahaa Caqiidada, cibaadaadka, dhaqanka islaamiga ah iyo midnimada ummadda oo mantay cadow badani ku soo soo duulay.. 

Waxay ahayd in uu la seexan waayo sidii uu ku heli lahaa dariiq wanaagsan oo uu kula dhaqmo dalalka dunida, kuwo daris ah iyo kuwo aan ahaynba, isaga oo shartoodana iska ilaalinaya kana faa’iidaysanaya wixii ay ummaddu uga baahan tahay. 

Waxay ahayd in uu dhidid waaweyni ka soo boodo marka uu jaleeco cadowga guunka ah ee ummadda oo maantay miciyaha u lisanaya in uu Somalida liqo, cadowgaas oo aan marna looga fadhin in uu aqbalo in ay dawlad Somaliyeed iyo ummad Somaliyeed jirtaba.  

Ma ciidan ayaad u dhistaa oo difaac adag ayaad marka hore xirataa, ka dibna dalkaad dhistaa? Mise hay’addaha kale ee dawladda ayaad dhistaa, ka dibna ciidanka? Waa doorasho adag, ciidanka haddaan la dhisin cadowgu markii uu doono ayuu kala daadinaya waxwalba oo aad samayso oo horumar ah, haddaan hay’adaha kale ee dawladda la dhisina ciidanka wax lagu dhiso lama helayo, cadowguna wakhti aad isku habayso kuuma oggola, sidaas darteed waa in la helo siyaasad hal mar labadaba lagu sameeyo taasina wax sahlan ma ahan, Qofka culayskaasi haysto ayaa la siin karaa cinwaanka Xil-dhibaan  

Akhristow anigu raga baarlamaanka loo doortay ma wada aqaan, balse waxaan aqaan in badan oo ka mid ah, waana raggii aan filayay in maxkamad danbiyeed la soo taagi doono danbiyadii ay galeen darteed. Waa rag la heli karo codadkooda oo duuban oo ay ku qiranayaan in ay shacbi dhan xasuuqeen, degaanno dhanna ololiyeen. Waa rag ay aad ugu yartay in la fahamsiiyo micnaha erayga XILDHIBAAN. 

Marka aan aqaan hadafka cidda soo xulatay iyo waxa raggaas ka suurtooba, waxaa I galay cabsi ka weyn middii hore iigu gaamurtay. Waqaan alle qaddarine, waxaan aarkay odayaashaas baas oo inta dhowr qodob laga saxiixday oo degdeg loo fuliyey haddana loo kala diray si ka fudud sidii loo kala diray Baarlamaankii iyo dawladdii Carta lagu soo dhisay. 

Qodobada aan isleeyahay waxay iminkaba yaalin miiska safaaradaha reer galbeedka ee Nairobi hoostiisa, waxay kala yihiin:

1-In ay ansixiyaan u aqoonsiga Gobolada waqooyi in ay yihiin ummad ka gooni ah Somalida kale, xaqna u leh aaya ka talintooda.

2- In ay ansixiyaan in ay Somaliya iyo ITOBIYA samaystaan dawlad federaali ah oo magaala madaxdeedu Addis ababa tahay.

3- In dastuurka lagu daro in ay Somalidu ka kooban tahay dad diimo kala duwan leh, ayna tahay in qof walba diintiisa lagu xushmeeyo, uuna xaq u leeyahay in uu fidiyo oo weliba xuquuq gaar ah oo dastuuri ah la siiyo kuwa aan muslimiinta ahayn. 

Go’aamo noocaas ah oo ka soo baxa baarlamaan ay ummaddu leedahay way ka khatarsan yihiin dhammaan dhibaatadii horay noo gaartay, waana tirtiridda jiritaanka ummadda. Haddaba dhammaan shacbiga Somaliyeed waxaan ku baraarujinaya in ay aad uga digtoonadaan nimankaas iyo cidda wadata. 

Dardaaran khaas ah

Tirada yar oo xildhibaanada ah oo ay dhici karto in ay ku jiraan golahaas, waxaan kula dardaarmaya in ay yeelaan sidii ay sameeyeen toban xubnood oo xisbigii SYL ka tirsanayd oo ka mid noqday golihii si walba  midkaan ugu ekaa ee sida kuwaan loo soo xulay oo kale loo soo aruuriyey, waa golihii CONCILIO TERRITORIALE ee ahaa gole uu maamulkii Talyaaniga ee koofurta oo ay kor ka ilaalinayeen xubno jamciyadda quruumaha ka dhaxaysa ka socda uu samaystay si uu ula tashado iyo in ay u xalaaleeyaan go’aanadiisa ku dhisan danihiisa gumaysi, sidoo kale goluhu wuxuu ahaa mid uu ugu talagalay in uu u sii gogol xaaro baarlamaanka somaliyeed oo la dhisidoono marka ay somalidu xornimo qaadato, waxaana  golahaas la dhisay  sanadkii 1951kii.  

Mid ka mid ahaa tobankaas xubnood ayaa ii sheekeeyey, wuxuu yiri, “ waxaan ahayn toban xubnood, goluhuna wuxuu ahaa 60 xubnood, dhammaan kontonka kale, waxay ahaayeen rag ka yimid maamulkii talyaaniga ahaa ee gobolada iyo degmooyinka ka jiray iyo rag ka socday xisbiyo gumaysiga taageersanaa. 

Waxaan lahayn mabda’, waxaan haysanay taageerada shacbiga, sidaas darteed, tobankayagaas ayaa ka miisaan cuslayn kontonka kale, waxa aan diidno golaha dhexdiisa, waxaa na taageeri jiray oo  ka hor imaan jiray shacbiga lamana fulin Karin”  

Haddaba inkastoo aan u malaynayo in gumaysigii hore uu midkaan damiir dhaamo oo ay waxweliba tayo xumaadeen, haddana waxaan tirada yar ee xildhibaanada ah kula dardaarmaya in aysan isdhiibin ee ay maya yiraahdaan waxkasta oo wax u dhimaya, diinta, dalka iyo dadka muslimiinta ah, ummadana waxaa ka wakiil ah qofkii diin iyo damiir leh oo kaliya, kuwa codkoodu beeca yahay ma ahan xildhibaano ee waa xilma dhibayaal na loo xulay.  

Qaabka ka hortagga nimankaas iyo xalka ummadda:

Waxaan leeyahay saddex nooc ayaa looga hortagi karaa:

1-     Tirada yar oo damiirka leh, oo ay ku jirto islaamnimada iyo somalinimadu ee Xubnaha baarlamaanka ka mid ah oo aan hubo in ay diididoonaan shirqoolada halkaas lagu maleegayo waa  in ay ummadu taageerto, ayna codkooda iyo taladooda ku biiriyaan, culimada, waxgaradka, iyo warbaahintuba.

2-     In uu qof walba oo ka xanuunsanaya ummaddaan muslimka ahiba uu isku dayo in uu baraarujiyo  dhammaan xubnaha baarlamaanka kana dhaadhiciyo in uusan marna codkiisa gadan, ummadana qar ka tuurin.

3-     Ugu danbayntii waxaan ku qanacsanahay in aan dawlad somaliyeed oo lagu nasto lagu helayn shirar iyo taageero uu cadawga ummaddu ( London, WOSHINTON, addis ababa iyo Nairobi) na siiyaan, sidaas darteed waa  in loo diyaariyo nafta iyo maalkaba difaaca diinta, dalka iyo dadka muslimiinta ah ee jarka laga sii tuurayo. 

Cabdulla faarax
faarax12@yahoo.com