Kacaankii 21 Ogtoobar Iyo Soomaaliya.

Asad Cadaani Ibraahim assadlaska@yahoo.com Laascaanood, Soomaaliya

Maxamed Siyaad

Soomaalidu waxay soo martay xilliyo kala duwan gaar ahaan intii ka danbaysay markii ay hanteen xoriyadooda sanadkii 1960kii hadaba qormadeenan waxaan ku soo qaadaynaa taariikhdii kacaankii uu horkacayey Ilaahay hawnaxariistee Gen:Maxmed Siyaad Barre. 

Madaxweynihii hore ee Soomaaliya C/rashiid Cali Sharmaarke allahaw naxariistee markii  shirqool qarsoodi ah logu dilay magaalada Laascaanood Ogtoobar 1969 iyada oo uu toogtay askari ka mid ah ilaaladiisa, xiligaas oo uu madaxweynuhu socdaal indho indhayn ah ku marayey gobolada Waqooyi iyo Waqooyi Bari Soomaaliya  oo abaar xumi ka taagnayd, ayaa waxaa wadanka Soomaaliya la soo gudboonaaday isbadel weyn oo taariikhi ah. 

Baarlamaankii Soomaaliya

Hadaba habeenkii Inqilaabka sidee ayuu xaal ahaa, waxaa  ka waramay Shiikh Mukhtaar oo xilligaas ahaa Guddoomiyihii Baarlamaanka si ku meel gaadh ahna u qabtay Jagada Madaxweynahii geeriyoodey iyada oo uu distoorka dalku sidaasi dhigayey , wuxuu yidhi “Aniga oo ahaa guddoomiyaha Golaha Baarlamaanka ayaa distoorka jamhuuriyada oo qorayey in uu guddoomiyuhu qabto jagada madaxweynaha haddii ay duruuf noocan oo kale ahi timaado ilaa inta madaxweyne laga soo dooranayo lay magacaabay madaxweynaha jamhuuriyada Soomaaliya, golaha baarlamaankuna wuxuu ku hawlana in ay iska soo doortaan madaxweyne, waxaana xilligaas ugu cad cadaa ragii hungureynayey xilka jagada madaxweynaha   Muuse Boqor , hasa yeeshee waxaa isku afgaran waayey golihii baarlamaanka , maalintii Inqilaabka ka horaysay ayaa hadana waxaa fashilmay kulan uu lahaa goluhu. 

Intii uu soconayey murankii u dhaxeeyey golaha baarlamaanka ee ku saabsanaa cida buuxinaysa jagada madaxweynaha ayaa saraakiisha ciidamada qalabka sidaa iyaguna hoos iska maamulayayeen , oo ay ku hawlanaayeen in ay talada dalka la wareegaan. Inqilaabka laba maalmood oo ka horeeyey ayaa waxa ii yimi safiirka maraykanka ee markaa Muqdisho ku sugnaa wuxuuna ii sheegay in uu jiro dhaqdhaqaaq ay wadaan saraakiil ka tirsan ciidamada qalabka sida aniguse waa aan ka diiday arrinkaas. 

Subaxii 21/10/1969 ayaa aniga oo gurigayga jooga waxaa ii yimi sarkaal sadex xidigle ah wuxuuna ii sheegay in aan ahay xabsi guri, waxaana gurigaygii lagu wareejiyey gawaadhida gaashaaman, xildhibaanadii kalena waxaa loo taxaabay jeelasha iyo saraakiishii dawlada” ,Shiikh Mukhtaar wuxuu xogtan bixiyey xilli aan kula kulmay magaalada Nairobi sadexsano ka hor.

Inqilaabkii aan dhiigu ku daadan markii uu dhacay shacabka Soomaaliyeed meelkasta oo uu joogo waa soo dhaweeyey iyaga oo ka biyo diidsanaa dawladii rayidka ahayd oo ay ka waayeen wixii ay ka filayeen iyaduna ay ku dhaqaaqday musuq maasuq.

In kasta oo uu Maxmed Siyaad Barre sheegay in ay xukunka shacabka ku celin doonaan  marka ay maskaxda qofka soomaaliyeed kala garato ruuxa  u wanaagsan iyo af miishaarka hadana may dhicin, saraakiishii afganbiga xilka kula wareegtay waxay gaws-danbeedka ku sii qabsadeen xukunkii iyo awoodii ,waxay ku dhaqaaqeen sidii ay dalka horumar u gaadhsiin lahayeen. 

Mashaariicda Horumarineed 

Kacaankii wuxuu gacanta ku dhigay dhamaan ganacsigii dalka, wuxuu bilaaabay in warshado dalka laga dhiso,

Dhismaha wadooyinka iyo gobolada ayaa la bilaabay iyada oo jidka ilaa maanta loo aayey ee isku xidha waqooyi iyo koonfur la dhisay , in kasta oo magaalada Muqdisho iyo koonfurta xilligii hore culayska uu saaray kacaankii hadana Hargeysa Iyo Burco waxay ahaayeen goobaha saamiga ugu wanaagsan ka helay horumarkii kacaanku ku talaabsaday sanadihii todobaatameeyaadkii,waxa kale oo iyagana la dhisay wadada caalamiga ah ee isku xidha Garoowe iyo Boosaaso iyo dekada oo qayb libaaxle ka qaadatay horumarka dalka, gaar ahaan intii bur burka. 

Waxa uu kacaankii 1969kii dalka ka dhisay warshado,mashaariic horumarineed,beeraha oo aad loo tabcay, sida warshadii hilibka ee Kismaayo, warshadii sokorta ee mareeray iyo jawhar,warshadii sibidhka ee Berbera  ,warshada haraga iyo saamaha ee Burco, garoonka diyaaraha ee Hargeysa, kan berbera oo dibloo casriyeeyey iyo mashaariic farabada oo aan halkan lagu soo koobi Karin. 

Caafimaadka. 

Xukuumadii kacaanku waxay waxweyn ka qabatay dhinaca caafimaadka oo qofka Soomaaliga ahi aanu ka war weri jirin isaga iyo qoyskiisuba caafimaad hufan oo lacag la’aana uu si habsami ah u heli jiray, waxaana xarumo caafimaad laga sameeyey inta badan gobolada Soomaaliya iyada oo caasimadana cisbitaalo waaweyn laga hirgaliyey, waxaana sida cisbitaal Banaadir iyo Digfeer, waxaana Soomaali oo dhami xusuusan tahay sidii dalka looga cidhibtiray cudurkii kudka. 

Sport-tiga.

Xilligii kacaanka waxa uu ku guulaystay in wadanka loo dhiso garoomo caalami ah oo ay ciyaartoygii dalku ku soo bandhigaan wacadarihii ay la hortagi jireen dhigooda aduunka ,garoomadaas oo sida lawada ogsoon yahay uu ugu magaca dheeraa karoonkii  Muqdisho, oo ahaa garoon qaybaha kala duwan ee ciyaaraha lagu soo bandhigo, laguna qaban jiray ciyaarihii gobolada ee aadka looga xiisayn jiray dalka Soomaaliya.

Wabarashada.

Waxaan qofna caad ka saarayn xilligii dawladii kacaanka in wadanka laga furay jaamacadii ugu horaysay iyada oo aanay dalka jaamacad hore uga jirin , jaamacadii Gahaydh , iyo kuliyadihii qiimaha badnaa sida Lafoole,SIDAM Iwm ee ay ka soo qalin jabiyeen inta badan aqoonyahanka Soomaaliyeed ee maanta dunida daafaheeda ku kala nool, waxaa intaas dheeraa dugsiyadii laga baran jiray farsamada gacanta. 

Waxa kale oo ay dawladii kacaanku dhistay dugsiyo aad u tiro badan oo dhamaan sideeed iyo tobanka gobol iyo degmooyinka badankooda laga dhisay, waxaana intaas oo dhan wax ka dhigi jirtay macalimiin soomaaliyeed oo lagu soo carbiyey kuliyadaha aynu soo xusnay. caruurta agoonta ah ayaa la daryeelo, waxbarashada dalku lacag la’aan ayaa lagu dhigan jiray , ololihii lagula dagaalamayey jahliga iyo wax qoris la’aanta ayaa Soomaaliya laga hir galiyey. 

Caalamka iyo Soomaliya. 

Soomaaliya waxay hormuud ka noqotay golaha amaanka ee jimciyada quruumaha ka dhaxaysa sanadihii 1973dii xilligaa soo ay ka  ahayd xubin muddo laba sanadood ah iyada oo qayb libaaxle ka qaadan jirtay sidii shucuubta dulmani isaga qaadi lahayd heeryada gumaysiga ,waxayna qayb libaaxlehka qaadatay  u gargaarida ururadii gobanima doonka ahaa ee afrika iyo caalamkaba iyada oo taageero hiil iyo hooba siin jirtay . 

Waxay Jamhuuriyadii Dimuqraadiga Soomaaliyeed ku biirtay Ururo aanay hore ugu jiri jirin sanadkii 1974kii Soomaaliya waxay noqotay dawlada koob iyo labaatanaad ee Jaamacada dunida carabta, waxa kale oo ay Soomaaliya ka mid ahayd dawladihii u taagay dhidibada urur goboleedka IGAD oo maanta ku hawlan sidii soomaaliya marlabaad ugu soo noqon lahayd iyada oo caafimaadkabata kaalinteedii wax ku oolka ahayd.

Sanadkii 1977kii waxaa ka dhex qarxay Soomaaliya Iyo Itoobiya dagaal qadhaadh oo ku dhex maray deegaanka Soomaalidu ku nooshahay ee Ogadeeniya, oo dawlada Soomaaliya ay u taqaanay dhul Soomaaliyeed oo aan sinaba jamhuuriyada uga maqnaan Karin, in kasta oo ay Soomaaliya guul weyn ka soo hoysay bilowgii dagaalka  hadana dawlado badan oo ay ka mid yihiin Ruushka , Kuuba iyo Jarmarka Barri oo soo dhex galay ayaa keenay in Soomaaliya lagu jabiyo dagaalkaas, dibna ay ciidamada Soomaaliya uga soo baxaan dhulkii ay xoreeyeen.. 

Dagaalkaas ka dib waxa ay Soomaaliya gashay mar xaladii ugu xumayd ee ay waligeed soo marto, waxaana dilaacay jabhado ay ugu horaysay SSDF oo uu hogaaminayey C/laahi Yuusuf Axmed  ka dib markii uu isku dayey isaga iyo Col Cirro Ninkii la odhan jiray inqilaab, Afganbigaas oo dhicisoobay sanadkii 1978, waxaa iyana abuuran tay jabhadii SNM ee ay beelaha Isaaqu isku baahaysteen, sanadkii 1989 waxaa iyana soo baxday jabhadii USC ee uu Caydiid hogaaminayey Siyaad Barrena waxaa xukunkii laga tuuray 1991, Soomaaliyana waxay sii dhex muquuratay Mugdigii iyo dulmigii ugu xumaa ee waligeed Soomara, iyada oo mar qudha dhulka lala simay wixii ay dawladihii kala danbeeyey ay wadanka u soo qabteen iyada oo wax waliba shaqaynayaana uu dhamaaday xukunkii siyaad barre ilaahay hawnaxariistee. 

Asad Caddaani Ibraahim

assadlaska@yahoo.com

Laascaanood Soomaaliya

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | 21ka Oct 2004

---

Madaxweyne Gaaray Hadafkiisii iyo Khudbadiisii Xusuusta Reebtay.. Guji