DALYOHOW YAA KU LEH? DADYOHOW YAA KAA
NAXAYA?
W/Q. Muxamad Idris Axmad
Mahad oo dhan Ilaah baa leh Nabad iyo Naxariisina Nebigeenna Korkiisa
ha ahaato.
Beryahan qoraalla masoo bandhigin.. Dadka qaar ayaa ila soo xiriiray
meela kala duwan, wexeyna I weydiiyeen: Qoraaladii isdaba joogi jirey maxaad u
joojisey! Miyaad gurtay? Mase waa gedootey? Mase waxa dhacayaa kuu cuntami
waayey oo meel aad ka abbaartaad weli baadi goobeysaa? Mase feker dheer ayaad ku
jirtaa oo waad u dhakaneysaa cabbaar?
Waxaan ugu jawaabey: Intaas iyo inkaleba waxbaa ka jira, aan ka ahayn
midda ugu horraysa oo ah inaan guray..War badani waa iga buuxaa.. dacarina waa I
haysaa..Hase ahaatee, qoraalku saan u haysto, iska qor maaha, ee waa inuu kaa
soo degaa, oo miid wadnaha ka de'eysa noqdaa, markaas ayuu qoraalku macna
yeeshaa, oo waaya badan adduunka sii joogaa, haddad dhimatana raad kaa hara ayuu
noqdaa, hadduuse yahay mid aan wadnaha iyo beerka dhexdooda kasoo bixin,
dabaylaha xagaagaa ayaa qaada, meel uu marayna lama xasuusto. Waa sida uu u yiri
Gabyaagii Caanka ahaa ee Soomaaliyeed Cali Dhuux Aadan Allaha u naxariistee:
Maansada dheh uun lama yariyi waygu soo dhacaye++ Hadalla dhagaxya
waaweyn ka culus waa dhug siin jiraye…
Maalintaan halkaan ku qoray : Wadaadada Soomaaliyeed Ayaan Daranaa Ma
Awlaadii Aw Jaamac baa!! Markaan Halkaan ku qoray: Dhambaaladii dhawrka
ahaa: Runta Ma laysu Sheegi Karaa!! Ee ku socdey guud ahaan Ummadda gaar
ahaanna Wadaadada Shalay Saaxiibka ahaa, maantana dad iyo duunyo dambaska ka
dhigay, dadka qaar ayaa igu maagay maxaad maxaad halgamaayasha ku maageysaa,
waxaanse filayaa iney maanta dad badan u caddaatay ayaan darradii aan sheegayey.
Waxaan rajaynayaa iney taariikh qoran yihiin, ummaddana wixii baaqi noqdaa oran
doonaan: War Illeyn meesha lagu rogmadey waa la joogey!! Qoraalladaasna iskuma
lureen haddaaney beerkayga qayb kasoo go'day ahayn.
Markasta oo ciilka iyo uur kutaaladu kaa badato, ama dacarta kugu
xirantay lagaa soo daayo, waa marka ay ugu fiicantahay inaad si wanaagsan
dareenkaaga u muujin garto, anigana waxaan u malaynayaa in dacar aan ayaamahan
xiray la iga soo deynayo. Waana waxa ay iigu soo dhacday, anoo gorodda laa
laadinaya, su'aasha aan maqaalkan hal ku dhegga uga dhigay: Dalyohow yaa ku
leh? Dadyohow Soomaaliyeed yaa kaa naxaya?
YAA KA NAXAYA DADKA SAXAARAH LIIBIYA KU BAA BA'AY!!
Dacarta waxa maalmahan igu kiciyeyna aan in yar idiinka bidhaamiye,
Waxaan aad u maraa dalalka Soomaalidu u qaxday Yurub, Waqooyiga Ameerika (US &
Canada), Afrika (gaar ahaan Barigeeda iyo Koonfurteeda) Carabaha iyo aasiyaanka
fog. Waxaan la kulmaa dadka Soomaaliyeed ee meelahaas oo dhan daadsan, oo
dalkoodii kasoo bara kacay, ama laga soo bara kiciyey..
Waxaan dhegeystaa sheekooyinkooda xanuunka badan, oo aad la ilmayneyso
adoo aan is ogayn, ha ahaadaan kuwa xeryaha qaxootiga dhex yaal ee darxumadu ku
haysato, Kenya ama Itoobiya, ama wadama badan oo afrika ka mida, kuwa xabsiyada
ku jira, Yemen, Sucuudi, Kenya, Uganda, Tanzania, Zambia iyo South Afrika,
Turkiya iyo Greek, Liibiya iyo Talyaaniga, iyo meel walba oo ay darxumo
xabsiyada ugu jiraan, silic iyo saxariirna kala kulmaan.
Kuwa Dalkoodii gulufka colaadeed iyo xabbadda dheceysa uga soo carary,
Danta guud iyo daryeelkooda wax danaynaya ka waayey, nolol iyo shaqo iyo
mustaqbal iyagoo raadinayana wajiga jiha walba adduunka saaray, badaha,
saxaaraha, barafka iyo kulaylka, u maraya iyagoo nolol raadinaya, iyagoo la
kulmaya dhibaatooyin aan laga sheekayn Karin, ama sawir dhaba laga bixin Karin,
nin arkay mooyee nin kalena aanu ka warami Karin, marka aad waxaa aragto ayaad
is weydiineysaa: Dalkan dadkiisu sidaa u gelayo yaa leh? Dadkan bad iyo
berriba silic iyo saxariirka loo mariyey yaa ka naxaya?
Dalkan fadhi iyo joog midna loo diidey, baddiisa iyo berrigiisaba la beec
geeynayo, dullaalada adduunka iyo qandaraasleydu ku doodayaan, baayac mushtarka
laga dhigtay ee nin walbaa haruubka u toshay siduu qayb uga heli lahaa, har iyo
habeenna burburka iyo baaba' uu ku socdo, Dadkiisina aan cidi dan ka lahayn,
dhimashadooda iyo dhaawocoodana lagu mushtaro, waxaa kugu soo dheceysa:
Dalyohow yaa ku leh? Dadyohow yaa kaa naxaya?

Qansax & Qurac toona dan nooma hayaane..Danteenna ma
ka shaqaynaa!!
Waxaa dhaba Nimaan isagu doonayn inuu noolaado cidi ma noolayn karto?!
Nimaan dantiisa ka fekerayn cidina ugama fekeri karto! Niman dulliga rabin inuu
ka boxo cidina kama saari karto! Nimaan Qaranima rabin oo qabyaalad ka weynaan
cidina Qaran uma dhisi karto. Qofka Qurac & Qansax dagaaladooda
iyo taageeridooda ku dhimanaya kuna dagaalamaya, dantiisiina aan garanayn,
cidina wax uma qaban karto.
Ilaahay cidduu Tawfiiqda ka luminayo, dembiyadooda ayaa hoggaan xun looga
sameeyaa, markaasey nolosha ku ciqaabaan. Dadku haddeey dulmiga caadaystaan,
kuwa dulmiya oo aan ka nixin ayaa faraha loo geliyaa, oo lagu imtixaamaa. Ama
kuwa kaloo ka daran ayaa lagu soo salidaa. Ilaa iyo 20 Sano wexeynu daba
soconnaa danaystayaal aan DAD iyo DAL midna u naxayn..halku dheggooduna yahay:
Mar haddaan anigu joogo, Dalkoo Dhami ha dumo, Dadkoo dhammina ha qaxo!!
Mar haddaan anigu idaacadda ka hadlaayo, sarkaal ayaad tahayna lay
oranayo, dalkuna ha bur buro, Dadkuna ha baabo'o!!..Mid ka mida kuwaas ayaa
maalin lagu yiri, war dhalinyartii naga dhamaysay, waxna nooma wadid, ciidan
dambe kuuma hayno, markaasuu si jees jees ah u yiri: inta aan 900 oo kun oo
shilin haysto wiil dabka ii qaada waayi mayo!!
Bal hadda u fiirso!
Laba dhalinyara Soomaaliyeeda oo Saxaaraha Liibaya harraad ku dilayo,
ayaa toorrey wexey isugu tumaatiyeen (Qansax) baa fiican, iyo mayee
(Qurac) ayaa ka saxan!!..
Qansax iyo Qurac na waa kuwa sababtooda ay dalkoodi uga soo
qexeen, daryeelka u waayeen, Qaranimo uga bur burtay, gaajada iyo harraadka
saxaaraha iyo badweynta ugu dhimanayaan. Qansax iyo Qurac waa kuwa
dal iyo dad baab'ay ku dul dagaalamaya, danna aan ka lahayn waxa dhimanaya, iyo
waxa qaxaya, iyo waxa berriga iyo badaha ku baaba'aya. Qansax & Qurac waa
kuwa dal dhan inuu burburo aan dan ka lahayn, cadaw inuu ku soo duulo oo dukun
daakun ka dhigo u durbaan tuma, dhiigga qulqulayaa aanu hal marna damqi hayn oo
ku xambaarihayn iney in yarna ha ahaatee ka badbaadiyaan.Qansax iyo
Qurac waa kuwa mid kastaa dantiisa keliya fiirsado iyo siduu ayaama usii
joogi lahaa, dan guud iyo u tanaazulkeedna aan marna laga helin.
Kuwaasu waa kuwa saxaaraha ku dhimanaya. Kuwa dibadaha joogana, markii
dhibaatooyinkooda laga hadlo, oo wadada loo bidhaamiyo, oo loo sheego dantooda
guud iney ku jirto midnimada, walaaltinimada, qabsashada diinta, xornimada
dalka iyo dadka, deganaanta iyo kala dambaynta, qaran nimada iyo wax wadaagga
iyo Islaaxu daatu beynka, in badan oo ka mida waa dudeysaa, wexeyna u dudayaan
Maxaad u leedahay Qansax & Qurac oo keligood (dalkii dambaska noqday)
isku haysta yaan midna la raacin, mid walbaana wuxuu kaa rabaa inaad tiraahdo
Qansax ama Qurac maahine cid kale ma jirto.
Hadaad ku tiraahdo Qansax waxa diinta iyo dadka dan u ah aan ka qaadano,
wixiisa kalena iska tuurno, Quracna sidoo kale wixii Diinta iyo Dadka dan u ah
aan ka qaadanno waxa kalena ka diidno, kaama yeelayaane waaba kula
dirirsanyihiin.. Haddaad weydiiso, idinka ma diinta iyo dadkaa idiin daran? Mase
Qansax iyo Qurac baa idiin daran? Jawaabtoodu si toosa iyo si dadban waa: Qansax
iyo Qurac yaan nalaga taaban, wixii dad iyo dal baa ba'ayaa ha baa be'een!!.
Haddaad tiraahdo: Qansax iyo Qurac iyagu diintii maaha, ee magacya ay la bexeen
ama aabayaashood ula bexeen ayey leeyihiin, dadka in badanoo ka mida uma dhacdo.
Sow gar maaha marka in kuwaas gacantooda lagu ciqaabo?
Ilaa nalaga helo inaan garanno: Diinta, Dadka iyo Dalku iney ka qiima
badan yihiin, kana muhiimsanyihiin, Qansax iyo Qurac hadduu qof
yahay iyo hadduu urur yahay iyo hadduu qabiil yahay. In Diintu tahay wax la
barto oo Kitaab iyo Sunno iyo Cilmi & Culimo leh si Ifka iyo Aakhiraba loogu
iftiinsado, Qansax iyo Quracna ayan iyagu diintii Ilaahay na faray ahayn, ee ay
yihiin, dad iyo ururo diimeed ama siyaasadeed, ama qabiil, oo hagaagina kara,
qaladaad fool xunna ku dhici kara, oo ay tahay in laga digtoonaado mar walba
inaan qaladka lagu raacin. Ilaa laynaga helo ineynu Diinta iyo Maslaxadda
Ummadda u iilano, kana korno inaan u tacasubno dad gaara iyo ururo gaara, iyo
qabiila gaara, wax badan oo dhibaata ah weynu la kulmeynaa. Ilaahay hayna sabata
bixiyo.
RIYA MAAHINE WAA RUN!
Waxaan halkaan kusoo gudbin doonaa ayaamaha soo socdaa, sheekooyin dhaba
oo aan riya ahayn. Waxaan afkooda ka qoray dadkii qisooyinkaas yaabka lihi soo
mareen qaar ka mida. Qisooyinkaanu boqollaal kun oo Soomaaliya ayey ku dheceen,
ilaa haddana ku socdaan. Sababtuna waa cuquubada ku dhacday iyo halaagga
dalkoodi kasoo sal kiciyey, markey berri amaan tagaanna inta ilaawaan ay
ururadii iyo qabyaaladdii iyo hogaamiyayaashii dulliga baday u mash xaradaan
sacabkana u tumaan.
Waxaan filayaa iney tahay markii u horreysey oo riwaayadda dhabtaa ee
TAHRIIBKA & QARDAJEEXA Soomaalida, si tafsiil ah oo maalin maalin ah loo soo
bandhigo, haddey qoraalla sidaasii jiraanna anigu aanan arag, laakiin ay dhici
karto iney jiraan. Waxaad arki doontaa – inshallaah u – Silica iyo saxariirka
Soomaalidu ugu baaba'day meelaha ay ku tahriibaan, haba ugu darnaato Saxaaraha
Liibiya iyo Xuduudaha Suudaan? Dadka dhintay side ku dhinteen
Waxaan uga gol leeyahay in Soomaalidu ku cibra qaadato, ku waana qaadato.
Waa dhambaalla ku socda:
DHALINYARADA SOOMAALIYEED: Rag iyo Dumar ee Wadada Tahriibka kusoo
jiraa, ama soo hadal hayaa iney dib u fekeraan, dalkooda iyo meelaha ilaahay ku
nabad geliyey ku negaadaan, kuna kalsoonaadaan wixii Ilaahay u qoray iney
helayaan oo aaney dhaafayn.
SIYAASIYIINTA & URURADA: Dalka ku diriraya oo xukunka iyo awoodda
ku herdamaya, mid walbaana doonayo keligiis inuu taliyo, cidina la wadaagin,
madax tinimo iyo wasiirnimo beena oo aan waxba ka jirin run moodo, iney Ilaahay
ka baqaan, aakhira xusuustaan, adduunka waxa ka dhacaya iyo bani aadamku siduu
ku noolyahay ku waana qaataan, dalka iyo dadkiisana dabka ka joojiyaan. Iney
ogaadaan sida ay hadda ku jiraan si ka fiicani iney jirto, danta guudna lagu
gaari karo, danohooda gaarka ahna ay in badan ku gaari karaan, iyagoon habaar
iyo taariikh madow kasban.
CULIMADA & ODAYAASHA: Iney wacyigelinta, Waanada iyo sama
katalinta, dadaal dheeraada ku bixiyaan, gaar ahaanna kooxaha hubka u qaatay
talada iney marooqsadaan , inaan waanada iyo wax u sheegga laga deyn, bal in
Ilaahay qalbigooda naxariis geliyo, oo ay Ummaddan Muslimkaa ee rafaadsan dhibka
ka daayaan.
DADWEYNAHA SOOMAALIYEED: Iney Ilaahay u toobad keenaan, Culimada
iyo Waaya aragga ummadda wax ka dhegeystaan, talooyinkoodana qaataan, ka
waantoobaan taageerada indha la'aanta ah ee ay siinayaan kooxohooda, ururadooda,
iyo raga ay qola walbaa caleema saarteen. Daacadda furan oo dhamaystiran waxaa
leh oo keliya Ilaahay iyo Rasuulkiisa Calayhi Salaatu Wasalaam. Wixii kasoo
haray Shiikh iyo Amiir iyo Madaxba, waxna waa lagu adeecaa, waxna waa laga
diidaa..
Haddaynu baranno Dadkeenna iyo Dalkeenna ineynu shurka ku nahay oo
taladoodu naga dhexeyso, khayraadkiisuna na deeqaan oo naga badan yihiin, ee
inta shaydaanka iska naarno, tartiib nicmada Ilaahay na siiyey u cunno, Rabbina
ku shukrino, Haddeynu diinta asaaska aynu ka duuleyno ka dhiganno, cilmiga iyo
waaya aragnimadana qiimayno, waxa aynu higsaneynana dhexdeenna si tartiiba ku
raadsanno, wax badan ayaa inoo hirgelaya, Ilaahayna Musiibada waa naga qaadayaa
siduu Addoomaha Tawbad keena oo tabartooda garta u ballan qaaday.
Ilaahow tawfiiqda na waafaji.

W/Q. Muxamad Idris Axmad
hayaan@gmail.com
Faafin: SomaliTalk.com | July 24, 2010
|