Gudoomiyaha Qoxootiga Soomaalida Jabuuti Calidaahir Xasan Calikuri oo ka Hadley Xiligii la Aqoonsadey Qoxootiga Jooga Dalka Jabuuti iyo Xaaladooda Nololeed: Wareysi muhiim ah

Gudoomiyaha Qoxootiga Soomaalida Jabuuti Calidaahir Xasan Calikuri oo aan xog wareysi gaar ah la yeeshey waxna ka weydiiyey xaalada nololeed ee Qoxootiga soomaaliyeed ee ku nool dalka Jabuuti, tirada ku qoxootiga Soomaaliyeed ee joogta dalka Jabuuti, sida uu urko dowlada cusub iyo rajada uu ka qabo in dalka ay dib ugu soo noqdaan dadkii ka barakacay ayaa isagoo arimahaasi ka hadlaya waxaan ugu horeyn weydiiyey

S ;- ugu horeyn gudoomiye goormaad dalka Soomaaliya ka soo tagtey ?

J ;-Soomaaliya waxaan ka soo tegey 1995-tii ilaa iyo xiligaas wixii ka dambeeyey waxaan ka mid ahay Qoxootiga ku nool dalka Jabuuti, soomaaliya waxa ka jira ruux kasta waa ogyahay, Ummadaha qaar gaajo ayaa dalkooda ka soo qixisa, qaarna nabadgelyo xumo ayey ka soo cararaan, Soomaaliya ma ahan wadan gaajo looga cararo ee waxaa keeney amaan derida iyo rafaadka yaala in yar iyo weyn ay wadankii ka cararaan dalkoodii Hooyo.

S;-maadaama aad tahay Gudoomiyaha Qoxootiga Soomaalida Jabuuti waxaad faah faahin naga siisaa xaalada ay ku nool yihiin Qoxootiga Soomaaliyeed ee ku nool dalka Jabuuti ?.

J ;-Qoxootiga Soomaaliyeed mudo badan ayey joogeen dalka Jabuuti, waana wadankoodii labaad, dalka Jabuuti ilaa iyo markii ay xornimada qaadatey waxaa jooga Qoxooti ilaa iyo bur burkii dowladihii Itoobiya iyo Soomaaliya qoxootiyadooda wey soo galeen, in mudo ahna waxaa aqoonsi looga raadin jirey Hay’ada UNHCR iyo Hay’ada wadaniga Jabuuti ee ONARIS, taasina waxay hirgashey 2007-da, waxayna heleen aqoonsi iyo astaan ay kuwada sixiixan yihiin labada Hay’adood, qaar waxay ku jiraan Kaamka, qaarna Magaalada ayey ku nool Yihiin, inkastoo Qoxootiga Afrika iyo kan kale ee caalamka aysan isku mid ahayn, sababtoo ah midka Afrika noloshiisu aad bey u hooseysaa, taasina waxaa ugu wacan Garaamka la siiyo oo ay Qaramada Midoobey ay u soo goysey uu yahay 24-kii saacba wax ka yar 1$ ama hal doolar, kuwa ku nool Xerooyinka, Qoxootiga jooga Jabuuti ma ahan kuwo la siiyo dhaqaale iyo Garaam ee waa mid haysta Warqada aqoonsiga, waxa keliya oo laga saacidaa dhinaca caafimaadka.

S ;- marka la eego labad qaybood ee ku kala nool Kaamka iyo Magaalada, ma yihiin kuwo noloshii aas aasiga ahayd ku haysta ?.

J ;- maya, sideedaba Qoxooti marka uu dalkiisa uu ka soo barakaco, waxay mas’uuliyadu saaran tahay laba Hay’adood, waxayna kala yihiin Hay’ada UNHCR iyo Hay’ada wadaniga ah ee u qaabisan Qoxootiga wadanka uu ku qaxay, Hay’adaha kale ee UN-ka way la shaqeeyaan oo keliya, sida Hay’ada Dowliga ah waxaa laga rabaa amnigii iyo deegaankii Qoxootiga, hawsha ugu badan inteeda kale waxaa laga doonayaa Hay’ada UNHCR inay qabato sida Quudin, Caafimaad iyo Wax-barasho in ay siiso Qoxootiga, iyadoo la kaashaneysa Hay’adaha kale ee Qaramada Midoobey, ilaa iyo hada lama oran karo noloshii ugu wanaagsaneyd ee Qoxootinimo ayey ku nool yihiin labada qayboodba, marka la soo koobo xaalada Qoxootiga ku nool wadanka Jabuuti ma ahan waa xaalad wanaagsan, xag caafimaad uma wanaagsana oo ma helaan dhakhaatiir fiican, waxayna khatar ugu jiraan in cudurada dhexdooda ay isu gudbiyaan, haba ugu badnaadeen caruurta yar yar, sababtoo qofka Kaamka ku jira 6-Kgrm ayuu bishii qaataa, marka waxay ku jiraan nolol aan nolol ahayn oo aad u adag.

S ;-mas’uuliyada aad u hayso Qoxootiga maxaad ugu qabtaa adiga ?.

J ;-waxaan ugu qabanaa inaan la doodno Hay’ada UNHCR, baahida gaar iyo tan guud ee Qoxootiga ayaan kula doodnaa aniga iyo xubnaha ila shaqeeya, mar hadii ay hay’adii wadaniga ahayd ay deegaankii iyo amaankii ay balan qaadey.

S ;- waa imisa tirada Qoxootiga Soomaalida ee jooga dalka Jabuuti ?.

J ;- guud ahaan Qoxootiga ka diiwaan gashan Kaamka Cali Cade waa 9000 oo isugu jira Soomaali, Itoobiyaan iyo Eliteriyaan, magaalada waxaa jooga 120 Qoys, laakiin marka Soomaalida qoxootiga laga hadlaayo waa 6000 iyo wax dheer, ilaa iyo hadana ma jiraan meel ay u noqdaan, gaar ahaan dadka ka yimid Gobolada Koofureed ee Soomaaliya, mana jirto meel loo celiyo Qoxootiga iyo wadan sedaxaad oo hada balan qaadey in la geeyo.

S ;- dhibaatooyinka Qoxootiga wax xiriir ah ma kala sameysey arintaas ?.

J ;- Dowlada Jabuuti deegaanka iyo amnigeeda ayey leedahay, laakiin quudin ma laha iyada, taasina waxaa laga rabaa Hay’ada UNHCR, iyada ayaa Qaramada Midoobey u qaabilsan, dowlada Jabuutina ma ahan wadan weyn, mana ahan wadan dhaqaalo badan leh, mana laha warshado iyo beero uu ku kabo Qoxootiga jooga, waxaana isla kowsadey markii uu xurnimada qaatey iyo Qoxootiga ku soo cararey, sababtoo ah wadan marka uu xornimo qaato oo uu ka soo baxo dhibaato, uuna la kowsado Qoxooti waa la garan karaa waxa ka imaarkara, dowlada Jabuuti hadal bey ku leedahay UNHCR, sida aan anaga ugala hadleyno oo kale.

S ;-ma jiraa Hay’ado kale oo idiinku soo booqdey Kaamka iyo kuwa degan Magaaladaba oo aad kala hadasheen dhibaatada haysata Qoxootiga Jabuuti.

J ;-18-kii bishii 3/2009-ka ayaan shir gaar ah ku yeelaney Hay’adaha UNHCR iyo kuwa la shaqeya sida WFP, AMDA,IPF iyo ONARIS-ta oo ah Hay’ada wadaniga ee dalka Jabuuti, Mas’uuliyiin ka yimid Nayroobi oo ka socdey Hay’ada UNHCR iyo kuwo kale oo ka yimid Jineefa oo ahaa mas’uul u qaabilsan Afrikada Bari iyo Geeska Afrika, inkastoo xiliyadii hore aan naloo ogolaan jhirin inan la kulano wufuuda mas’uuliyiinta Hay’adaha ku shaqada leh Qoxootiga aduunka, waxaana ka wada hadalney dhibaatooyinka haysta Qoxootiga, dhinac kasto, sida nolosha, wax-barashada, caafimaadka iyo daryeelka caafimaadka, waxaana isla garaney oo ay naga qoreen baahida guud ee Qoxootiga ku nool dalka Jabuuti, waxayna balan qaadeen dhaqaalaha ku baxaya iney ban dhigidoonaan wadamada deeqaha bixiya ee aduunka si loo daboolo baahida Qoxootiga Jabuuti, mana jiro Hay’ado kale oo nagu soo booqdey Kaamka iyo Magaaladaba nooc kasta ay yihiin, waligeyna ma arag Hay’ado Islaami ah oo nagu soo booqdey Kaamka iyo Magaaladaba.

S ;- maxay tahay waxa aad dalbaneysaan hadii aad tahay gudoomiyihii Qoxootiga Soomaalida Jabuuti ?.

J ;-waxaan beesha caalamka ka dalbaneynaa iney u istaagaan Qoxootiga ku nool wadanka Jabuuti, sidii ay wax ugu qaban lahaayeen, si ay u helaan noloshii aas aasiga ahayd, maadama xiligan uu bilaabanayo xiligii kuleylaha oo mararka qaar uu gaarayo kuleylka 50 digrii.

S ;-Sideed u aragtaa dowlada cusub ee lagu dhisey dalka Jabuuti ?

J ;-dowladu waxay ku magacaaban tahay dowlada midnimada Qaran, waxayna u muuqataa mid isu soo dhaweyneysa Ummada Soomaaliyeed, marka la eego dowladihii kala duwanaa ee 19-ka sano la soo marey, waxaana haboon in ay ka faa’iideysato khaladaadkii kuwii hore ay galeen in aysan marin, sababtoo ah hadii aan wax yar ka taabto dowladii Cali Mahadi uu madaxda ka ahaa wuxuu xilka qabtey iyadoo Soomaaliya ay maskaxdeeda ku jirto dowladnimadii, wuxuuna dhisiwaayey ciidankii qalabka sidey ee dalka Soomaaliya, balse wuu ka faa’iideysan waayey, sidoo kale Cabdi Qaasim wuu ka faa’iideysan waayey, sababtoo ah Garoonka balidoogle ilaa iyo Garoonka weynka ee Istaadiyo Muqdisho ay Ummada Soomaaliyeed ku soo dhaweynayaan oo ay caleemo qoyan u ruxayaan oo ay ciidamadii XDS oo gaaraya 24000 ay isugu yimaadeen goobtaas, si loo soo nooleeyo Qaranimadii iyo midnimadii Ummada Soomaaliyeed wuu ka faa’iideysan waayey oo ciidamadii wuu kala direy, dowlada midnimada Qaran waxaa haboon si ay u fududaato soo celinta haybadii dalka waa in ay dhistaa ciidamadii Qalabka sidey, kan hawl gabka ahna laga faa’iideysto aqoonta iyo khibradiisa ciidan midka hawlgeli karana loo dhameeyo qalabkiisa, ciidan dibad lagu soo tababarey ma aaminsani waxaana filayaa in dad badan ay ila qabaan, sababtoo ah sarkaalkaada wadaniga ah, sida uu wax kuugu tababaro kuuguma tababarayo nin shisheeye ah, xaqiiqaduna sidaas ayey tahay .

S;- rajo intee la eg ayaad ku qabtaa in dowladan ay guuleysto in dalkii Hooyo dib loogu noqdo?.

J;- Walaahi hada rajo 100% ayaan ka qabnaa ama 60%, sababtoo ah wali ma hayno inta hada ay dhisan tahay, ma hayno ciidankii Qalabka sidey oo loo yeerey oo la hawlgelinayo, waxaan aaminsanahay 100,000 oo ciidan Ajnabi ah oo la keeno dalka Soomaaliya, in aysan xal kusoo dabaali Karin Soomaaliya, waxa keliya ee xalka kusoo dabaalikaro oo aan aaminsanahay oo ay Ummaduna ila qabto in ciidankii qalabka sidey ee Qaranka Soomaaliyeed laysugu yeero, si ay usoo celiyaan haybadii iyo qaranimadii aynu lahayn.

Waxaa wareystey:- Wariye Maxamed Macallin Cismaan(All-man) Somalitalk Jabuuti

fatxumaalik@hotmail.com