Maxaad kaxasuusataa Faa'idadii kacaankii 21 octobar ee Soomaaliya?
Laga soo billaabo 1956kii ilaa 1969kii waxaa maamulka dalka hayay dowlado ay
taagdarrada iyo habacsanaanta u dheer tahay musuqmaasuqa, qabyaaladda iyo
fowdada iyo kala dambeyn la'aan joogta ahayd. Ammaankii iyo kala dambeyntii ayaa
faraha ka baxay, dagaal joogta ah ayaa qabiillada ka dhex aloosnaa, ilaa la
gaaray in beeluhu ay meel walba ku diriraan. Waxaana dhibaatadu ay noqotay mid
sii baahda oo dowladihii magaceeda u bedesha Dowlad Musuqmaasuq uu la degay,
waxaana fowdadii iyo nabadgelya darradii ay ku biyo shubatay in Madaxweyne
Cabdirashiid Cali sharmaarke uu toogto askarigii loo xil saaray badbaadintiisa,
iyadoo la adeegsaday muruqa ciidammadii dowladda ee markaas jiray iyo weliba
maalkii qaranka, waxaana laga daliishan karayay halkaas in musuqmaasuqa iyo
fowdada uu heerka ugu sarreeyay tegay.
Doorashooyinkii dhacay 1958, 1964 iyo 1969kii waxaa si bareer ah warqadihii cod
bixinta ugu shubtay xisbigii SYL ee dhallinyarada, dhowr magaalo oo dalka
Soomaaliya ku yaallay ayaa dadweyne aan waxba galabsannin lagu xasuuqay, waxaana
dadweynihii xilligaasi ay ku calaacalayeen Xoogga Dalka Maad naga qabataan
dugaagga iyo diiratada dowladnimada sheegtay, dhowr ka mid ahaa abwaannadii
Soomaaliyeed ayaa waxa ay ku cabbireen xilligaas musuqmaasuqa dareenkooda hab
suugaaneed, waxayna ku maansoodeen "Inqilaab hurdaduu ku jiro la hubsan doone"
oo uu abwaan Nuur Cali Qonof tiriyay, sidoo kalena abwaan Qaasim ayaa isaguna
tiriyay tixaha ay ka midka yihiin "Cishadii Gashaba waagu waa caynad gooniyahe,
Inay curato khayrlihii Kacaan ciidan la arkaaye" iyo suugaan kale oo badan oo ay
ku cabbirayeen dareenka ay ka qabaan dhibaatada lagu hayay bulshada.
Doon badweyn ku degtay qof ka dabbaashay markuu berriga gaaro oo cagaha dhulka
saaro sida uu u farxo oo kale ayaa dadweynuhu ugu farxaan afgambigii lagu
minjaxaabiyay dowladii masuqmaasuqa ahayd, caleemo qoyan iyo raynrayn ayaa lagu
soo dhaweeyay talaabadii geesinimada lahayd ee ciidammada Xoogga Dalka
Soomaaliya qaadeen, si aan hagar lahayn ayaa Soomaali meel ay joogtaba ay u
taageertay golihii sare ee kacaanka, daacadnimo loola shaqeeyay iyo duco ayaa la
isugu daray. Abwaanada hal-abuurka hidaha u leh ayaa geeddi socodkii kacaanka
garab istaagay
Qaasim 1970kii ayaa ku gabyay "Guryasamo ilaa lagu furay gibisho
saarnaane…gaargaarimaysoo askari giigsan baa wadiye" sidoo kale Cabdi Muxumed
ayaa ku heesay "cimrigii jiryow caynaanka hay…hay hay waligaa hay (HEESTA
CIMRIGII JIRYOOW )"Xasan Xaaji ayaa isna alifay heestii ahayd "guulwade
siyaad,aabihii garashada gayigayow" mar kale Xasan waxaa uu alilafy heestii
ahayd "Nabee nooma talin maskax nooga roon"Cabdi Bashiir Indhabuur ayaa isna ku
maansooday "Wehelkii Calankow wadnihii umaddow noo waar"
Dhan kasta dib-u-dhac dhaqan dhaqaale oo baaxad weyn oo dalka la degay,wadankuna
la mid yahay beer bislaatay oo u baahan miraha oo laga gurto kali ah, loona
jeelqabay in hogaanka sare labadalo ayaa kacaankii October curtay. Markii la
qiimeeyo hormarkii dalka uu ku tilaabsaday 7 sano ee maamulkii kacaanka u
horaysay waxaa oo amaan ah iyo in kabadanba maxamed siyaad bare waa uu mudnaa,
runtii waxaa la oran karaa soomaaliya waligeedba 7daas sano kali ah ayay dowlad
dhab ah oo tiirar adag ku taagan ka yeelatay. 21/07/1976 illaa 1/7/1976kii
awooda maamulka dalka waxay ku jirtay gacmaha Golaha Sare Kacaanka oo uu hormuud
ka ahaa jaale Maxamed Siyaad Barre. 7daasi sano waxaa jirta yididiilo wacan iyo
himilo Soomaalinimo waxaa bulshadu ka nasatay kana raysatay marxaladii masiibada
iyo dhibka badnayd,taasoo laga dhaxlay maamul ku-sheegii dowladii
masuqmaasuqa,waxaa la helay hanaan maamul kusocda asluub,kala danbayn iyo wada
tashi,waxaana wadanka uu kutilaabsaday hormar tayo leh oo deg deg ah.
Dikreetadii ahayd axdiga 1aad ee kacaanka waxaa lagu qoray 13 qodob oo saldhig u
hayd mabaadiida kacaanka,qodobadii kusaabsanaa siyaasada dibadda waxaa ugu
muhiimsanaa in si dhab ah loo taaggeero oo hiil iyo hooba loo fidiyo dadyowga
xaq-u-dirirka ah,iibada dalalka afrka ee waagaas kujiray gumaysiga. Runtii
kacaanka waa uu fuliyay balanqaadkaasi,waayo 1973kii shirkii ururka midowga
afrika OAU kuyeeshay Rabaad-Marooko dhowr wadan oo afrikaan ah oo ay soomaaliya
hormuud u ahayd ayaa loo xilsaaray xoraynta wadamada afrika ee portaqiiska
gumaysan jiiyray .si loom eel mariyo qorshihii xoraynta wadamadii kujiray
gacanta gumaystaha,waxaa soo maaliya lagayagleelay xeryo lagu tababaro
dagaalyahanada gobanimadoonka afrika,waxaana loo-layli baray mucaskar loogu
carbiyay sidii ay heeryada gumaysiga isaga dulqaadi lahaayeen. Saraakiil
fifircoon ayaa laga xulay XDS waxayna safka dagaalka lagaleen dagaalyahanadii
gobanimodoonka ahaa kuwaas oo si hufan ugu howl galay wadamada,Angola,Musambig,
Namibiya, iyo kuwo kale,howshii jabhadaynta waxaa ay kasoo hooyeen guul iyo
libin looga riyaaqay qaarada afrika. Radio Muqdisho ayaa laga joogteeyay
barnaamijyo loogu talagalay guubaabinta, kicinta, wacyigalinta iyo
dhiiro-galinta shucuubta xaq-u-dirirka ahayd ee reer Afrika HEESTA AFRIKAAY
HURUDOOY ayaa kamid ahaa heesihii uu sida weyn radio muqdisho uu soo baahi jiray
Shirkii Rabaat sababta Soomaaliya loogu doortay xoreynta waddamadaas waxa ay
ahayd, durbadiiba markii Kacaankii 21ka Oktoobar curtay ayaa waxaa la isku
dubba-riday ciidan xoog leh, kana dheellitiran dhinacyada tirada, tayada,
tababarka xeeladaha dagaalka, hubka iyo saanadda. Kulliyadaha Istaraatiijiyada
adduunka ee ku taqasusay qiimeynta ciidammada caalamka ku baahsan ayaa waxa ay
ciidanka Soomaaliya ee xilligaas u aqoonsadeen inay safka hore uga jireen
ciidammada ugu fiican Afrika, waxayna kaga jireen kaalinta afraad, waxaa ka
horreeyay oo keliya ciidammada waddamada kala ah Koonfur Afrika, Masar iyo
Nigeria. Soomaaliya oo wakiil ka ahayd tolweynaha Hantiwadaagga waxay qayb
libaax leh ka qaadatay xoreynta waddamadii gumeysiga Bortuqiisku gumeysan jiray,
gaar ahaanna jabhaddii MPLA ee Agostino Netto uu hoggaamiyaha ka ahaa, inay la
wareegto xukunkii dalka Angola xilligaas. Waxaana 30kii November 1971 khudbad
qiime leh oo uu ummadda u jeediyay Allaha u naxariistee madaxweynihii
Jamhuuriyadda dimoqraadiga ee Soomaaliya jaalle Maxamed Siyaad Barre uu ku
cabbiray in Afrika ay midowdo oo ay ka hoos baxdo heeryada gumeysiga, iyaduna ay
aayaheeda garato, waxaana uu ku dhiirri geliyay ummadaha Afrikaanka in iskaashi
ay uga bixi karaan dhibaatooyinka haysta,
Soomaaliya waxay ku tallaabsatay xilligaas horumar dhaqan, dhaqaale oo dhan
kasta saameeyay, waxayna xilligii uu kacaanka majaraha u hayay ay noqotay dal
sharaf iyo karaamo leh oo laga qiimeeyo dunida oo dhan, gaar ahaanna qaaradda
Afrika, Haybaddii ay Soomaaliya adduun weynaha ku yeelatay darted, bishii Juun
1974kii waxaa Xamar lagu qabtay shirkii OAU ee midowga Afrika, waxaana
guddoomiye sanadeed loo doortay Madaxweynihii Jamhuuriyadda Dimoqraadiga ee
Soomaaliya Allaha u naxariistee Jaalle Maxamed Siyaad Barre, balse xilligaas uu
Madaxweyne Siyaad barre talada Midowga Aftika hayay Cumar Carte Qaalib oo
xilligaas ahaa wasiirka arrimaha dibadda ee Soomaaliya oo u tartamayay jagada
xoghayaha guud ee OAU, dhowr cod iyo si dirqi ah ayuu ku seegay in loo caleemo
saaro jagadaas.
Xilligii uu madaxweyne Maxamed Siyaad Barre Allaha u naxariistee ahaa
guddoomiyaha midowga Afrika (OAU) si hufan ayuu uga soo dhalaalay jagadaas,
sanadkaasna waxaa la hor geliyay hal-ku-dheggii ahaa Afrikaay hurdada ka toos oo
isku tasho , Wargeyska (The Africa, caddadkiisii 34aad ee soo baxay June 1974
ayaa wuxuu qoray shirkii OAU ee lagu qabtay Muqdisho inuu ku dhammaaday guul iyo
walaaltinimo dhex-martay ummadaha madow, wuxuu sawiray Allaha u naxariistee
Madaxweyne Maxamed Siyaad Barre oo madaxda Afrika u horseedaya tubta nabadda iyo
barwaaqada, Maxamed Siyaad Barre wuxuu ku guuleystay inuu joojiyo dagaalladii ka
dhex aloosnaa waddamada Ugandha iyo Tansaniya, iyadoo colaaddii dhex tiillay
labadaas dal lagu beddelay caaqiibo nabadeed.
Dhexdhexaadinta iyo horumarinta qaaradda Afrika keliya kacaanku kuma ekeyn ee
wuxuu xitaa uga gudbay xaggaa iyo qaaradda Aasiya. Sanadkii 1971kii dagaalka ka
curtay gooni-u-goosadkii bariga Pakistan, Kacaanku wuxuu u diray guddi
dhexdhexaadin ah oo Soomaaliyeed oo heshiisiin iyo xabbad joojin ka soo hir
geliya halkaas, oo waddamadaas Islaamka ah ay u xil saareen Soomaaliya inay
arrintaas soo dhammeyn karto, waxaana guddi caalami ah oo Islaamka ka socda loo
doortay Soomaaliya inay guddoomiye u noqoto guddigaas, sidaasna mushkiladdaas ku
soo dhammaato. Haybaddii xilligaas dalku lahaa iyo karaamadii kacaankii 21ka
Oktoobar ee uu hor kacayay Allaha u naxariistee Jaalle Maxamed Siyaad Barre ay
dalka u soo jiideen awgeed ayey guddigaasu ku soo guuleysteen in dhibaatadii
Pakistaan la soo afjaro oo la abuuro laba dal oo walaalo ah oo kala ah Pakistan
iyo Bangaaladheesh, sidaas awgeedna Sheekh Mujiibu raxmaan loo doortay
madaxweynihii u horreeyay ee dalkaas cusbaa ee Bangaaladheesh. Madaxweynahaasna
waxa uu soo saaray xeer muwaadiniinta sita baasaboorka Soomaaliya u oggolaanayay
in uu Bangaaladheesh ruqsad ama Visa la'aan ku geli karo dalka Bangaladheesh,
isla markaasna ku noolaan karo, hase yeeshee markii Soomaalidu six un uga
faa'iideysatay oo ganacsi suuq madow ah oo dahab ka ganacsi u badan dalkaas lagu
qarqiyay ayaa xeerkii loo unkay soo dhoweynta Soomaalida la laalay. Sidoo kale
Kacaanku wuxuu mowqif cad ka istaagay qaddiyadda bariga dhexe iyo Israel,
waxaana uu Jaalle Maxamed Siyaad Barre tilmaamay in Soomaalida oo dowlad Islaam
ah ay bariga dhexe waxa ka socda ka soo hor jeeddo, waxaana kacaanku dhaliilay
siyaasadda Israel ee ku aaddan dadka dhulkooda xoogga lagu haysto, Siyaad Barre
oo xusuusinaya illoowsha dhowida Yuhuudda waagii Hitler ayaa Khudbad uu jeediyay
munaasabaddii 21ka October 1971kii waxa uu yiri COD BARIGA DHEXE
Guulaha siyaasadda dibedda ee uu kacaanku gaaray ka sokow, towraddii
barakeysneyd ee uu majaraha u hayay allaha u naxariistee jaalle Maxamed Siyaad
Barre wuxuu isbeddel gun iyo baar ah ku sameeyay arrimaha gudaha ee dalka
Soomaaliya. Axdigii Kacaanka 21ka Octoobar ee xagga siyaasadda gudaha waxaa ugu
muhiimsanaa in la dhiso bulsho asluub leh oo ku tashata awooddeeda isla
markaasna la tirtiro habacsanaanta iyo ku tiirsanaanta kaalmada shisheeye,waxaa
kaloo geed-ka-go'an laga dhigay in la sugo ammaanka dalka guud ahaan,
xasilloonida iyo kala dambeyntana waxaa laga dhigay mid aan horay loo arag.
Dhowr gacan ku dhiigle ayaa barqa waxaa lagu toogtay meel fagaare ah ka dib
markii ay maxkamadi ku xukuntay dil dambiga ay galeen awgeed, khaarajinta gacan
ku dhiigleyaashaasna waxa ay horseedday nabadgelyo buuxda iyo dilalka oo
yaraaday, iyadoo qof kasta uu ku naallooday neecaw qabow oo ka dhalatay
curashadii towradii barakaysneyd iyo naxariistii Eebbe. Qoyskii bari degganaa
ayey u suurto gashay inuu Bogox u guuri karay, Saylac ilaa Sablaale, Jarriiban
ilaa Jigjiga ayaa la is dhex mushaaxay iyada oo habar dugaagga mooyee wax laga
baqaayo aanay jirin. Kacaankuna waxa uu soo jiitay dareenka bulshada, waxaana la
soo bandhigay siyaasad qurux badan oo mujtamaca caalamka ammaan ballaaran looga
helay.
Sanaddadii 1970meeyadii inta badan qaaradda Afrika waxa ay la ciirciiraysay
nabad gelya la'aan abuurtay xasillooni darro qaaradda halakeysay, dil, dhac,
kufsi iyo dhiilla joogta ah ayey Afrika inteeda badan la kacaa kufaysay. Taas
beddelkeeda ayaa ammaanka dalka Soomaaliya waxa uu kacaanka 21ka Octoobar ka
curtay dalka waxa uu ka dhigay mid si deggan u sugan, waxaana arrintaas ka marag
kacay weriye Devid Lamb oo bug uu qoray oo lagu magacaabo "The Africans" ku
caddeeyay in Soomaaliya dal xasilloon oo badbaado iyo nabad lagu dhex mushaaxi
karo uu yahay.
21kii Jannaayo 1973dii waxay ahayd maalin weyn oo Soomaalida baal dahab ah ugu
qoran, waa maalin aan weligeed xusuusteenna ka tirmi doonin, waa maalintii la
hir geliyay qorista far Soomaaliga. Kacaanka ka hor waxaa wax lagu baran jiray,
oo xafiisyada looga shaqeyn jiray luqadaha Carabiga, Talyaaniga iyo Ingiriiska.
Haddaan dib u milicsanno taariikhda raadinta wax soomaalidu wax ku qorato, intii
u dhexeysay 1920kii ilaa 1960kii waxaa is xilqaan sameeyay dad doonayay inay
luqad wax lagu qoro Soomaalida u raadiyaan, waxayna soo ban dhigeen saddex af
midkood in la qaato oo kala ahaa Laatiin, Carabi amaba Cibri. Dowladdii
Musuqmaasuqana waxay ku guuleysatay in saddexdaas nooc mid uun hir geliso oo
dalka loo qoro far gaar u ah oo uu leeyahay, waxaana xilligaas xisbiyadii jiray
ay la kala safteen laatiinka iyo carabiga, iyada oo ay qolo la safatay in la
taageero LAATIINKA maadaama madbacadaha dalka yaallo ay laatiin yihiin, qolo
kalena taageeray CARABIGA maadaama ummadu ay muslin tahay, laakiin culumada
diinta ayaa waxay dhaleeceyn u soo jeediyeen qolada taageertay laatiinka oo ay
ku sheegeen LAATIIN inuu la micne yahay LAA DIIN.
Qayb kale ayaa iyaga oo aan u kala harin waxa ay u ololeeyeen in la qaato
welibana qasab lagu qaato xuruufta farta Cismaaniyiinta, iyaga oo xilligaas
muquuniskaas ilaa xad ku guuleystay, maxaa yeelay SYL ayaa ku shaqeyn jirtay
farta Cismaaniyiinta wixii ka horreeyay 1956kii xilligii dowladdii daakhiliga,
sababta ay farta cismaaniyiinta SYL u dooratayna waxa ay ahayd Yaasiin Cismaan
Keenadiid oo uu aabbihiis Cismaan Keenadiid fartaas Cismaaniyiinta allifay ayaa
ahaa xoghayihii ururka SYL. Xisbiyadii xilligii musuqmaasuqa jiray qaarkood waxa
ay markii dambe diideen farta Cismaaniyiinta, iyaga oo dalbaday in la isticmaalo
farta loo yaqaan KADARIYA, taasoo uu allifay Xuseen Sheekh Axmed Kaddare.
Tafaraaruqaas qabyaaladda ku dhisan iyo musuqmaasuqa jiray awgeedna waa tuu
kacaanku u curtay bulshada si uu mugdigaas uga saaro, dabadeedna guddoonka
golaha sare ee Kacaanka ayaa waxaa la qaatay in farta laatiinka la qoro, iyada
oo uu kacaankuna dhiirrigeliyay arrinkaas, runtii waxay arrinta golaaha sare
guddoonsaday ay ahayd tallaabo geesinnimo ah iyo guul dhaxal gal ah oo uu
kacaanku Soomaalida u gaaray, iyadoo ilaa iminka loo baxsaday.
Kacaanku wuxuu meel mariyay mashruucii libineed ee ahaa "Ololaha hirgelinta
farta Soomaaliga iyo Horumarinta reer Miyiga" Kumanyaal isugu jiray macallimiin
iyo arday ayaa loo diray berrin kastoo udub aqal Soomaaliyeed ka mudan yahay,
waxaana bulshada Soomaaliyeed loogu baaqay "Haddaad taqaan bar.. haddaadan
aqoonnin baro" raadiyaha qaranka ee RADIO MUQDISHO ayaa laga baahiyay guubaabo
la xiriirtay wax tarka qorista fartu u leedahay horumarka dalka iyadoo erayadii
guubaabada ahaa ay ka mid ahaayeen:
Taariikhda Qarada weyn, Afkeennii ka qatanaa, Qaayaha uu leeyahay, Dunida ka
qarsanaa, Qorrax baa u soo baxdoo, Daahii ka qaadee, Carrab ku qaldi maayee,
Sidii caanaha qurquriyaaaaaay
Labaatan iyo laba aamustiyo, shaqal irmaaneeya, amran iyo tilmaamiyo gudbe, aade
iyo jooge, Iskudare xiriiriye falkaab, erayadeennii ah, ebyan iyo haddaan
magic-u-yaal, ku arkay joornaalka, mar haddii afkaygii la qoray, aabbe iyo
hooyo, mar haddaan ammaahsigii ka baxay, lagu agoontoobay, Abaal waxaa leh
nimankii fartaa, soo abaabulaye, ammiirnimo sin iyo garab jirteey, nagu
abuureene, Afafkaa qalaad iyo maxaa , eregta ii dhiibay, Anaa macallimoo rabo
dad loo furo iskuullaade. Cabdille Raage
Waxaana bulshada la fahansiiyay in ku hadalka luqadda shisheeye iyo aqoonta
cilmigu ay kala duwan yihiin, af qalaad in uusan aqoon ahayn oo ay ku faanaan
afkoodii hooyo ayaa shacabka laga dhaadhiciyay, guud ahaanna luqadda
Soomaaliyeed iyo suugaanta ayaa sare loo qaaday, gaar ahaanna af-Soomaaligii
hore ee qadiimka ahaa ee beri hore lumay ayaa dib loo soo nooleeyay, eray
bixintii luqadaha shisheeye ayaa lagu beddelay erey bixin soomaali ah
Sanadkii 1974 ayuu Maxamed Siyaad Barre waxa uu ka hadlay qoraalka farta
Soomaaliga, waxaana uu tilmaamay in soomaalidu ay ku xirnaayeen waddamo kale oo
ajnabi ah, waxaana uu sheegay in markii fartooda la qoray ay u soo noqdeen
fartoodii, Waxaana madaxweynihii Soomaaliya Allaha u naxariistee jaalle Maxamed
Siyaad Barre uu yiri COD
Waddammada horay u maray xitaa Mareykanka wax barashada iyo caafimaadku waa
lacag oo qofba taagtii iyo tabartii ku salaysan, hase yeeshee kacaanku labadaas
jiritaanka aadamiga daruuriga u ah wuxuu ka dhigay lacag la'aan. Wax barashada
oo nolosha aadmiga aasaasi u ah isla markaasna fure u ah ilbaxnimada aadamiga
iyo horumarka bulsho ayaa wixii kacaanka barakeysan ka horreeyay waxa ay
ahaayeen kuwo aan tayo lahayn oo aad u liitay. Wax barashada Soomaaliyana
xilligii Musuqmaasuqa waxa ay ku socotay habkii uu gumeysigu u dejiyay, taasoo
ahayd in soomaalida laga dhowro wax barasho heer sare ah, tirade ardayduna
ahaato mid yar oo kooban oo xaddidan, taasna waxaa daliil u ah iyadoo manhajka
maadooyinku ay ahaayeen kuwii uu gumeysigu ka tegay, halka dugsiyada dhexe iyo
sare ay ahaayeen kuwo fara ku tiris ah.
Kacaanka ka hor musuqmaasuq weyn ayaa dalka ka jiray siiba dhanka wax barashada
oo caqabad ku ahayd arday badan oo danyar ah. Habka maamulka wax barashada wuxuu
ku dhisnaa eexasho gaaar ah oo la siiyo madaxda sare iyo kuwa maalqabeenka ah
iyadoo imtixaanaadka la siin jiray darajooyin aysan aqoon ku muteysan si deeqaha
wax barasho ee dibedda loo aado ay iyaga keliya ugu koobnaato. Ayaan darrada
kale ee jirtayna dalka gebi ahaantiis kama aysan jirin jaamacad keliya oo
ardayda Soomaaliyeed xilligaas ay warbarashadooda ka kororsadaan, balse xilligii
Kacaanka waxaa durbadiiba la aasaasay Jaamacaddii Ummadda Soomaaliyeed oo u xil
saarnayd u diyaarinta ardayda kulliyado kala duwan, fasalo wax barasho oo
qalabkoodii wax barasho u dhan yihiin, dejinta manhajyo waxbarasho xilliyeysan
kuna saleysan duruus tayo leh, xulashada macallimiinta iyo diyaarinta jiifka,
cuntada iyo daawada ardayda, iyada oo waxaas oo hawl ah ay ardaydu u sinnaayeen,
isla markaasna ay lacag la'aan ku dhiganayeen. Jaamacadda Ummadda ee kacaanka
21ka October uu aasaasay ayaa waxa ay ka koobnayd 15 kulliyadood oo kala ahaa
Injineeriya, Geologia, Kiimikada, Xannaanada Xoolaha, sharciga iyo qaanuunka,
Dhaqaalaha, Luqadaha, Basic Sciense, caafimaadka, Macallimiinta Lafoole.
Beeraha, Culuunta Siyaasadda, Saxaafadda, Farsamada iyo Daraasaatul Islaam.
Ardaydii ka qalin jebisay kulliyadahaasna waxay manta kaalin firfircoon oo
muuqata kaga jiraan aqoonyahannada dalku sheegto amaba tirsado. Dhinaca aqoonta
iyo heerka ay waxbarashada ka gaarsiisneyn qiimeyn caalamku ku sameeyay
jaamacaddii Ummadda Soomaaliyeed waxay noqotay mid qaaradda Afrika baal dahab ah
ka gashay, waxaana hay'adda Qaramada Midoobay ee UNESCO ay wasaaradaha
waxbarashada iyo tacliinta sare guddoonsiisay billado dahab ah oo la xiriiray
habka hufan ee kacaanku u habeeyay iyo heerka aqoonta lacag la'aanta ah laga
gaaray.
Kacaankii 21ka Oktoobar ee dalka ka curtay himmilooyinkiisa towriga ah ee uu
hiigsanayay waxaa ka mid ahaa heer inuu gaarsiiyo dalka waxaana uu wax badan ka
qabtay arrimo badan oo wax qabad lahaa, haddaba waxyaabaha uu kacaanku qabtay
ayaa waxa ay ahaayeen kuwo aan la soo koobi Karin waxaana ka mid ah sidaan soo
sheegnayba dhinaca wax barashada, waxaa kale oo ka mid ahaa hadafka towradda ee
la dagaallanka Jahliga cudurka iyo saboolnimada, iyo sugidda ammaanka, sida ay
dad badan oo xilligaas kacaanka soo joogay ay xusuustaan waxaa wax aan mar dambe
dib loo helaynin ka mid ahaa wax qabadkii kacaanka ee dhinaca Caafimaadka,
kaasoo gebi ahaanba ahaa lacag la'aan, waxaana magaalada Muqdisho oo kaliya laga
dhisay oo laga hawlgeliyay isbitaallo waaweyn oo ay ka mid ahaayeen Digfeer,
Laansalooti, Martiini iyo Madiina, iyada oo ay jireen isbitaallo waaxeed sida
kan ciidanka iyo kuwo kale. Dhaqaatiirta isbitaalladaas ka hawl galayana waxa ay
u badnaayeen kuwo Talyaani ah iyo weliba kuwo soomaaliyeed.
Sidoo kale Kacaanku waxa uu degmo iyo tuulaba ka hir geliyay goobo caafimaad,
isbitaallo iyo xarumo lagu daryeelo hooyada iyo dhallaanka ee MCH, waxaana la
dhisay wakaaladda keenista daawada si loo ilaaliyo tayada daawada ee dalka soo
gelaysa, iyo in la ilaaliyo qiimaha daawada in aanu lumin, waxaana markii dambe
Kacaanku dhisay warshaddii soo saareysay daawada ee dalku lahaa, Kacaankuna si
uu u hanto kalsoonida dadweynaha Soomaaliyeed wuxuu si weyn ooh agar la'aan ah
ugu dadaalay horumarinta iyo daryeelka bulshada iyo weliba adkeynta midnimada,
midnimadii la unkay 1960kii si dhab ah xilligii u dhexeeyay 1960kii – 1969kii
looma hirgelinnin, waxaase israacii waqooyi iyo Koonfur ay si dhab ah u meel
martay curashadii Kacaanka.
Markuu kacaanku curtay waxa uu jidadka ka ururiyay carruur dibad jiif ahaa oo
dowladihii kacaanka ka horreeyay ay dayaceen, waxaana uu u fidiyay daryeel
ballaaran, waxaana loo dhisay xarumo u gaar ah oo lagu daryeelo, waxaana
ubadkaas dayacan loo bixiyay Ubixii Kacaanka, , waxaana la aasaasay hay'adda
dhallinta kacaanka oo raacsanayd ciidammada Asluubta, waxaana hay'addaas loo xil
saaray xannaanada carruurta Ubaxa Kacaanka, waxaana laga haqab tiray carruurtaas
dayacnayd waxyaabaha nolosha u daruuriga ah, iyada oo sidoo kalena loo billaabay
waxbarasho ay heer walba ka gaareen.
Hay'adaha la qarameeyay 1970kii ka sokow, Kacaanku wuxuu alkumay oo uu abuuray
hay'ado tiro badan, taasina waxa ay dhalisay inay shaqo helaan kumannaan kun oo
muwaadiniin Soomaali ah, kacaankuna waxa uu shaqaaleynta shucuubta Soomaaliyeed
iyo baagamuuddada waddaniga ah oo shaqo la siiyo ku saleeyay nidaamka Maxaad
Taqaan, isagoo meesha ka saaray habkiii xilligii musuqmaasuqa ee Yaad taqaan oo
xilligaas shaqada lagu heli jiray, kacaankuna wuxuu laba jibbaaray tirade iyo
tayada shaqaale ee dadka looga saarayay baagamuuddada. Sidoo kale waxa uu
kacaanka curashadiisaba dhiirrigeliyay taageerada uu u hayay haweenka
soomaaliyeed oo mar ah xoog, marna xilo, marna xurmo, waxana uu kacaanku
aasaaska bulshada saldhig uga dhigay haweenka, waxaana ay haweenku kaalin
firfircoon ka qaateen horumarinta dalka, waxaana kacaanku uu haweenka u fidiyay
waxbarasho iyo aqoon ilaa heer jaamacadeed, waxaana ay wax ka qabteen jagooyin
sarsare sida wasiirro, duuliyeyaal iyo xitaa dhaqaatiir. Allaha u naxariistee
aabbaha ummadda Soomaaliyeed Jaalle Maxamed Siyaad Barre oo 3dii Sept 1971 la
hadlaya haweenka ayaa waxa uu sheegay in habalaha soomaaliya ay yihiin gobkii
wadanka ayna wax uqabtaan dalkooda.
Kacaankii Oktoobar durbadiiba wuxuu dhismaha dowladda ku daray wasaaradda
Dhallinyarada iyo Sportiga, taasoo loo abuuray daryeelka horumarinta da'yarta.
Wuxuu kacaanku u guntaday in la helo garoon ciyaareed caalami ah, waxaana kaalmo
laga helay dalka Shiinaha lagu dhisay garoonka ciyaaraha ee Stadium Mogadishu,
waxaana u dhammaa dhammaan qaybaha ciyaaraha, dhanka kalena 14kii Febraayo
1974kii ayey Soomaalidu ku biirtay ururka Jaamacadda Carabta, waxaana isla
sanadkaas oo ay abaartii daba dheer ku dhufatay dalka wax ka qabtay kaalmada
Carbeed, gobollada ay abaartaasi sida daran u aafeysayna waxaa ka mid ahaa
gobolka Togdheer, Nugaal, Mudug iyo Galguduud, waxay galaafatay xoolihii reer
guuraaga, waxaana ay abaartu halis gelisay noloshii reer miyiga, waxaana lagama
maarmaan noqotay in la badbaadiyo nolosha dadka, gurmadka dowladda iyo
shacabkuna lagama maarmaan ayey ahayd, gurmadkii dowladdii kacaanka iyo
kaalmooyin ay ka dalbatay kana heshay midowgii soofiyeeti ayaa waxa uu kacaanku
ku guuleystay wax ka qabashada abaartaas, waxaana dadka abaartu wax yeelleysay
loo raray degaammada u dhexeeyay labada webi ee Jubba iyo Shabeelle, waxaana si
gaar ah loo dejiyay degmooyinka Kurtunwaarrey, Dajuuma, Sablaale, iyo weliba
Cadale iyo Baraawe. Kacaanka Barakeysan ee 21ka October ayaa waxa uu markaas ku
dhiirri geliyay bulshada intii beeraha tabcan taqaanna inay webiyada daafahooda
delegga ku beertaan, intii kalluumeysan taqaanna ay badda shabaagaha u ritaan oo
la cirib tiro gaajada, jahliga iyo cudurka, 3dii Sept 1972 ayuu Jaalle Siyaad
Allaha u naxariistee waxa uu sheegay in la cirib tirayo saddexda cudur ee
bulshada dilootay eek ala ah gaajada, Jahliga iyo budurka .
Guulaha kacaankii Oktoobbar waxaa ka mid ahaa qarameyntii ilaha dhaqaalaha
dalka, 7dii March 1970kii waxaa kacaanku la wareegay oo la qarameeyay Dhammaan
bangiyadii shisheeyuhu lahaa, Warshaddii Sokorta ee Jowhar ee SNAI, Warshaddii
xoogga korontada ee Xamar, Dhammaan shirkadihii shidaalka, Dhammaan shirkadihii
caymiska, Wakaaladdii Mooska ee ENTE BANANE Waxaana ilahaas dhaqaale ee la
qarameeyay ku takri falayay oo laga soo qarameeyay shirkado shisheeye oo
dhaqaalaha dalkuna uu gacanta ugu jiray. Guushaas qarameyntana waxaa
faa'iidadeeda la dareemay dhowr bilood gudahooda, taasoo aan tusaale u soo
qaadan karno in warshadda sokorta ee Jowhar ay bilo gudahooda dabooshay baahidii
sokoreed ee dalka, sidoo kale kacaanka 21ka Oktoobar wuxuu hagaajiyay isla
markaasna hab maamuleedkooda dhammeystiray dekedihii dalka oo markii hore ahaa
meelo aan tayaysneyn, waxaana hannaanka kacaanku u jeexay ay soo jiidatay
ganacsatada adduunka oo maraakiibtooda ay had iyo goor Hogan jireen, dakadaha
dalka ugu casrisan waa dekedaha Boosaaso iyo Muqdisho waxaana kacaanku uu dhisay
xilli dambe si casri ahna wuu u dhisay, dekedaha kale ee uu habeeyayna waxaa ka
mid ahaa Kismaayo, Berbera oo labadaba la ballaariyay. Warshado badanna waxaa
laga dhisay dalka Soomaaliya intuu Kacaanku jiray kuwaasoo daboolay baahidii loo
dhisay, waxaana warshadahaasi ay ahaayeen kuwo lagu dhisay kaalmooyin dhaqaale
oo dalku ka helayay dibadaha iyo waddamada saaxiibka la ahaa soomaaliya, waxaa
ka mid ahaa warshadahaas warshadda sokorta ee Mareerrey, warshadda burka iyo
baastada, warshaddii daawada, warshaddii sifeynta batroolka, warshaddii tarraqa
iyo sigaarka, warshaddii lebenka ee Afgooye, warshaddii doomaha caagga ah,
warshaddii kartoommada iyo balaastiigga, warshaddii hubka iyo rasaasta ee
Mahaddaay, warshaddii galleyda ee Afgooye, Baydhabo, burco iyo Hargeisa ku
yaallay, warshaddii hargaha iyo saamaha, warshaddii khudradda ee ITOP ee
afgooye, warshaddii birta ee xamar, warshadda caanaha, warshadda badarka,
warshadda saliidda iyo warshadda habka cusub ee Xamar. Waxaana kacaanku sidoo
kale hir geliyay warshado si gaar ah loo leeyahay sida warshadda Barafuunka oo
ay ganacsato Soomaaliyeed furteen, iyada oo xafladdii furitaankana Allaha u
naxariistee Jaalle Maxamed Siyaad Barre uu xarigga ka jaray.
Waxaa jiray dhowr warshadood oo dalka ka jiray ka hor xilligii Kacaanka, waxaana
ugu weynayd warshadda Sokorta ee Jowhar oo ay lahayd shirkad gaar ahayd oo
Talyaani ahayd, sidoo kalena waxaa ka mid ahaa warshaddii Hilibka ee Kismaayo,
Warshadda Kalluunka ee Laasqorey, warshadda Yaanyada iyo Yoogada, warshadahaas
oo dayacnaa muddooyinkii ka horreeyay kacaanka ayaa waxaa ay laf dhabar u
ahaayeen dhaqaalaha dalka, waxaana xilligii kacaanka lagu sameeyay dayactir aad
u ballaaran taasoo dhalisay in warshadahaas ay waxtarkooda iyo wax soo
saarkooduba uu noqdo mid baaxad weyn
Kacaanka 21ka October waxaa uu ka dhabeeyay himiladiisii siyaasadeed ee ku
aaddaneyd mabda'a hawl iyo hantiwadaag, waxaana uu Kacaanku la baxay magacyo
guul tilmaamayo, waxaana ka mid ahaa Kacaankii Libineed, towraddii Barakeysneyd,
himiladii hagaagsaneyd iyo kuwo kale, waxaana kooxaha fanka Soomaaliyeed ay
ahaayeen kuwo hiil iyo hooba taageero hagar la'aaneed la garab taagnaa kacaanka,
waxa ay had iyo goor tiring jireen heeso qaarkood ammaan soocan ay ahayd, qaarna
guubaabo iyo kicin ay ahayd, waxaana heesahaas ka mid ahaa Towraddatan
barakeysan.
Dhinaca jidadka ayuu kacaanku wax weyn ka qabtay, maadaama wixii kacaanka ka
horreeyay dalku uusan lahayn jid maritaankiisu suurta gelin karo in si sahal ah
lagu maro ayaa waxaa kacaanku uu dhexda u xirtay dhismaha jidad kuwaasoo xitaa
dhaqaalihii, isgaarsiintii iyo ganacsigiiba sahlay. Kaalmo laga helay waddanka
sucuudiga ayaa waxaa lagu dhisay waddada Muqdisho dhex marta ee
Maka-al-Mukarrama, waxaana dhererkeedu u dhexeeyay Km4 ilaa guriga ummadda,
waxayna muddaba ahayd waddada qura ee labada seed ee baabuurtu isku feer socon
karto, kacaankuna wuxuu ka dhiidhiyay weer uu nin weriye ahaa oo waagaas booqday
Muqdisho yiri oo ahayd Somalia waa qaran hal magaalo ah, magaaladuna hal waddo
leedahay Tilmaantaasina waxa ay dhalisay in Muqdisho oo keliya laga dhiso 25
waddo oo casri ahaa, waxaa kaloo la dhisay waddooyin kale oo laami ahaa oo isku
xirayay gobollada dalka qaarkood, in kasta oo gobolka Gedo uu ka mid noqday
gobollada aan nasiibka u yeelannin taabbagelinta waddooyinka ee towraddu wadday
xilligaas, haddana gobollo badan ayaa waddooyinkoodu ahaayeen laaami, waxaana
sharafta kacaanka lagu xusuustaa waddooyinka qaran ee la hir geliyay oo ay ka
mid ahaayeen Jidka warshadaha, Jidka soddonka, Jidka wadnaha, Jidka Jaalle
Siyaad, Jidka Jeneral Daa'uud, Jidka Nasiib Buundo, Jidka Maxamuud Xarbi, Jidka
Kaaraan, iyo kuwo kale oo tiro badnaa.
Isgaarsiinta dhinaca gaadiidka oo ka kooban gaadiidka cirka, gaadiidka badda iyo
gaadiidka dhulka ayaa waxa ay ahaayeen ka hor kacaanka barakeysnaa xilligiisii
mid aan tayaysneyn, waxaa dhici jiray shilal, iyo aqoon yaraan, waxaana liitay
tayada gaadiidka, haddaba si dhibaatadaas looga baxo, waxna looga qabto ayaa
kacaanku xoogga saaraysameynta waddooyinka dhulka si loo yareeyo waxyeellada
dadka iyo dalka ka soo gaari jiray jidad xumidaas, Jidadka laamiga ah ee dalka
ka jiray ee uu Kacaanku hir geliyayna waxaa ka mid ahaa Waddada isku xirta
Beledweyne ilaa Burco oo ay dhiseen Shiinaha, waddada isku xirta Burco ilaa
Berbera waxaa dhisay Talyaaniga, Waddada isku xirta Hargeysa ilaa Boorame waxaa
dhisay Hawlaha guud ee dalka, Waddada isku xirta Garowe ilaa Boosaaso waxaa
dhisay Talyaaniga, Waddada isku xirta Afhooye ilaa Baydhabo waxaa dhisay oo
ballaariyay Shiinaha, Waddada isku xirta Golweyn ilaa Jilib waxaa dhisay
Talyaaniga, waddada isku xirta Awdiinle ilaa Qansax dheere waxaa dhisay Hawlaha
Guud ee dalka. Sidoo kale lama tira koobi karo jidadka carro kaawada ah ee dalka
laga sameeyay, waxaase ka mid ah jidad badan oo u dhexeeya labada webi ee Jubba
iyo Shabeelle. Muruqa Crash Program waxaa lagu hirgeliyay jidad carro kaawo ah
oo beeraha isku xira, gaar ahaan gobollada Sh/hoose, J/Hoose, J/Dhexe iyo
Sh/Dhexe iyo wixii soo raaca, sidoo kale waddooyinka gudaha ee isku xira
xaafadaha magaalooyinka Baydhabo, Hargeysa, Burco iyo Kismaayo ayaa waxaa laga
dhisay carro kaawo iyo laami cusub.
In kasta oo kacaanku guulahaas gaaray haddana waxaa jirtay in sanaddadii dhexe
ee toddobaatameeyadii ay towraddu dejisay xeerka qoyska, kaasoo sida xeerku
dhigayay simayay haweenka iyo raga, aragtidaas waxaa si aan gabbasho lahayn uga
dhiihdiyay qaar ka mid ahaa culuma-u diinkii xilligaas joogtay oo soo qaatay
aayadda dhaxalka eek ala sarreysiinaysa raga iyo dumarka, waxaana ay ku doodeen
in xeerkaasi uu khalad yahay kana hor imaanayo shareecada Islaamka, buuqii iyo
dooddii ayaa waxa ay dhalisay in dhammaan culumadaas la soo xirxiro, ka dibna
maxkamad la saaro, waxaana lagu xukumay dhammaantood dil toogasho ah, in kastoo
markii dambe Allaha u wada naxariistee la toogtay dhammaantood, haddana waxaa is
weydiin leh side amarka toogashada uu ku yimid, maxaase kala gudboonaa
madaxweyne Maxamed Siyaad Barre xilligaas, waxaa su'aal aan idin hordhigo
bulsho.
Sidoo kale Kacaanka waxa uu dadka kala dagaallamayay in ay dhexdooda dib ugu
noqdaan xilligii eexashada iyo musuqmaasuqa, waxaana loo sheegay dadweynaha
Soomaaliyeed in Qabiilka la aasay, iyada oo maalin qaran oo aas ah loo sameeyay
dabadeedna karfan cad inta lagu soo duubay meel ay bulshadu isugu soo baxday
iilka la dhex dhigay, taasoo hadafka uu kacaanka ka lahaa ay ahayd in dadka ay
ka fogaadaan qaraabakiilka, iyo eexda qabiil ee dib u dhigi karay bulshada,
waxaana warbaahintu ay had iyo jeer ku dhiirri gelin jirtay buldhada in qabiilku
uu yahay wax la hari kara bulshada, waxaana la ilaaliyay in bulshadu ay isugu
xirnaato hab qabiil, waxaa la joogteeyay dhaleeceynta kuwa qabiilka dugaashada,
waxaa la fogeeyay eexashada ku dhisan qabiilka, waxaana sidoo kale fannaaniinta
qaranka iyo guud ahaan kooxaha fanku ay caadeysteen ka wacyi gelinta bulshada
dhinaca qabiilka, iyada oo dadka Soomaaliyeed la isu tusayay inay Soomaali isla
yihiin wax ka sokeeyana aanan loo baahnayn, waxaana ay taasi dhalisay in
degaannada dalka laga wada helo qabiillada Soomaalida, waxaana sanadkii 1976kii
uu aabbaha Ummadda Soomaaliyeed qudbad qaaya leh oo uu kaga hadlayay dhibaatada
qabiilka iyo meesha uu kacaanku iska taagay u jeediyay bulsha weynta
Soomaaliyeed waxaana uu sheegay in qabiil uu yahay xumaan laqariyay qabiilna
uusan marnaba wanaagsanayn,
Dalka soomaaliya xilgaasi waxaa kadhaqan galay magacyaal farabadan oo soomaalida
ay xiligaasi wax kuqabsan jirtay waxaana ugu cad cadaa " ISKAA WAX U QABSO" taa
oo uu qofka aqristaha ah uu ufahmi karo in isku duubni wax loowada qabto si
madax banaan,arinta looga dhab la ahaa ayaa ahayd in dalka uu dadka usiman yahay
qof walbana uu wax uqabto
1dii Luuliyo 1976kii waxaa la aasaasay Xisbiga Hantiwadaagga Kacaanka
Soomaaliyeed (XHKS) kaasoo aasaaskiisa lagu beegay sanadguuradii 16aad ee
xornimaqaadashada gobollada koonfureed ee Soomaaliya, iyo israacii Koonfur iyo
Waqooyi oo ay ka curatay Jamhuuriyadda Soomaaliya, waxaana ku dhawaaqidda
xisbigu ay timid ka dib markii golaha sare ee Kacaanku ay sidaas guddoomiyeen,
waxaana meesha looga saarayay xukunkii milateriga ahaa, iyada oo nidaam xisbi
iyo hab hantiwadaag loo jihaystay, waxaana shir weynihii aasaaska XHKS ee kagu
qabtay kulliyaddii Jaalle Siyaad lagu sheegay in laga billaabi 1da Luuliyo
1976kii ay talada dalka Soomaaliya wadayaan XHKS, taasoo dadku siyaabo kala
duwan u fasirteen. Qodobkii 1aad ee xeerka xisbigaasna waxaa lagu qeexay in
xoghayaha guud ee XHKS iyo madaxweynaha dalkuba uu yahay Allaha u naxariistee
Jaalle Maxamed Siyaad Barre, waxaa kaloo la ansixiyay xubnaha xisbigaas oo 76
xubnood ahaa, kuwaasoo ay ugu horreeyeen xubnihii Golaha sare ee Kacaanka, iyada
oo weliba shanta xubnood ee ugu sarreysana loo magacaabay Guddiga Siyaasadda ee
XHKS, waxaa kaloo isla qodobkaas 1aad lagu ansixiyay 3 xubnood oo ahaa guddiga
dhexe ee barista XHKS. Qodobka 2aadna waxaa lagu sheegay in hawshii sare ee
Golaha Sare ee Kacaanka ay la wareegeen guddiga siyaasadda ee XHKS iyadoo la
meel mariyay xeerka iyo barnaamijka XHKS. Waxaana hawshii xisbigu ay ahayd mid
aad u xawli ahayd dalkuna uu kaga gudbay nidaamkii golaha sare keliya.
Marxaladdii 2aad ee XHKS waxaa xiritaankii shir weynaha XHKS lagu dallacsiiyay
Sarreeye Gaas Maxamed Cali Samatar oo laga dhigay Sarreeye Guud Maxamed Cali
samatar, wuxuuna dhinaca darajada ciidanka xitaa ka sarreeyay Allaha u
naxariistee Maxamed Siyaad Barre. Sanadkii 1977kii ayaa waxaa dalka Soomaaliya
uu dagaal aad u kharaar la galay dalka Itoobiya oo tiro ciidan iyo tiro dadba ka
badan, waxaana dagaalkaas intii uusan billaaban labada waddan ay isku soo
hubeynayeen jabhadaha ka soo kala hor jeeday, sidoo kalena waxaa saldhigyo la
kala siiyay jabhadahaas, Horraantii 1976kii aasaaskii XHKS ayey Soomaalidu
billowday nidaamka ay ku taageeraysay Jabhadaha oo la hubeeyo lana geliyo gudaha
Itoobiya, balse Soomaalidu xilligii jabhadeynta waa ay inkirtay in ay dagaalka
jabhadaha gobanimo doonka ahi wadeen, waxaana ay ku sheegtay in ay yihiin
jabhado gudaha Itoobiya ka dagaallamaya waxaan jiray heeso laga alifaya oo ay
kamid ahayd HEESTA JABHADAHA GOBANIMADOONKA SOOMAALIYEEDEE GALBEED waxaase
dagaalkaasi uu qarxay sanadkii 1977kii waana dagaalka ay Soomaalidu u taqaan 77,
kaasoo xudduudda dheer ee ay labada waddan wadaagaan ka socday, waxaana
Soomaalida ay markaas weyday taageeradii reer galbeedka iyo tii reer Bariga ee
dhinaca ciidammada, dagaalkii 77 waxaa sida uu general Maxamed Cali Samatar oo
ahaa ninka dhinaca ciidanka ugu darajada sarreeyay ku sheegay Soomaalida
ciidammada uga dhintay dagaalkaas inay ahaayeen 5.500 askari tan iyo dagaalkii
Balanbal ee u dambeeyay ee sanadkii 1978kii. Waxaana sidoo kale uu sheegay in
sababaha jabka dagaalkaas ay ahaayeen xaalado la xiriiray isbahaysi la'aan
dhankooda ah, iyo weliba dhinaca kale oo reer Galbeed iyo reer Bariba ku
taageereen dhinaca ciidanka iyo qalabka, waxaana uu sabab uga dhigay General
Cali Samatar Itoobiya oo diin ahaan ay is xigeen iyo dad iyo dhul ahaan oo ay
Soomaalida ka badnayd.
Soomaaliya oo waagaas loo yiqiinnay kuwa ugu ciidan fiican waddamada Afrikada
Madow ayaa muddo gaaban ku gaaray goobo gudaha dalka Itoobiya ah, waxaana ay ku
dhowaadeen magaalada caasimadda ah ee Addis-ababa, hase yeeshee horraantii
bishii Maarso 1978kii ayaa xulufadii Itoobiya oo ahayd waddamada Ruushka,
Kuubba, Yemen, iyo Liibiya waxay soo jebiyeen Soomaaliya ciidammadeedii, waxaana
waqti yar ka dib idaacaddii Radio Muqdisho laga maqlayay hees ahayd Galbeed waa
la xoreeyay, Waarsaa gaagixisay. Waxaa taariikhyahannada iyo dadkii
goobjoogayaasha ahaa ay xusuustaan in waddaniyadda iyo is jacaylka ciidanka iyo
dalkuba ay gaartay heerkii u sarreysay. Balse waxaa la is weydiin karaa siduu
Sarreeye Guud Maxamed Cali Samayarba sheegay sababihii ay ciidammada Soomaalidu
xilligaas u soo jabeen, waxaana dadka xaqiiqada u dhowi ay sheegayaan, in ay
sabab u ahayd cilaaqaadkii shisheeye oo ay Soomaalidu cawda u jartay, tusaale,
dagaalka oo meel adag maraya ayaa dowladdii Soomaalida waxay xiriirkii ka
jaratay waddanka Midowga Soofiyeeti 13kii November 1977kii xilligaas oo ahayd
xilliyadii dagaalku u adkaa, waxaana go'ay xiriirkii iskaashiga dhinaca
ciidammada ee Midowga Soofiyeeti ay la lahayd Soomaalidu oo soo taxnaa tan iyo
1963kii ka dib markii ra'isul wasaare Cabdirashiid uu booqashada ku tegay Moscow
Dhinaca kale waxaa socday dacaayadaha labada dhinac ay is weydaarsanayeen ee la
xiriiray dagaalladaas, waxaana idaacadda kacaanka ka baxayay heeso kala cayn ah
oo ay ka mid ahaayeen MINGISTOW WAR LI'IDAA
Ka dib markii dagaalkii Soomaaliya iyo Itoobiya lagu soo jebiyay Soomaalida ayaa
waxaa saraakiishii hoggaamineysay ciidammadii dagaalka galayay weliba kuwoodii
safka hore joogay ay isku dayeen inay inqilaabaan dowladdii Maxamed Siyaad Barre
9kii Abriil 1978kii, in kastoo inqilaabkoodii la fashiliyay waxaana loo xirxiray
inqilaabkaas koox ka mid ahayd saraakiishii wadday inqilaabkaas.
Muddadii dagaalkaas ka dibna waxaa dalka Soomaaliya ku soo jabay qaxooti ka soo
hayaamay soomaali galbeed kuwaasoo ka soo cararayay abaaro aad u daran oo
degaammadaas isaga daba noqnoqday iyo dagaallada iyo jabhadeynta halkaasi ka
jirta, waxaana xeryo qaxooti looga ooday gudaha dalka Soomaaliya, waxaana
goobaha looga ooday xeryaha ka mid ahaa gobollada Hiiraan, Gedo iyo
Shabeellooyinka, iyo gobolka Waqooyi Galbeed, waxaa hay'adaha qaramada midoobay
iyo dowladdii Soomaaliya ee xilligaas ay isku qabteen tirade dadka qaxootiga ah
iyo inta qoys ee ay yihiin si la isula jaan gooyo raashiinka la keenayo, waxayna
dowladdii Soomaaliya ku tilmaantay in qaxootigaasi uu dhammaa hal milyan iyo
laba boqol oo kun oo qoys, halka qaramada midoobayna ay sheegeen tiro taas aad
uga yar oo ahayd afar boqol oo kun oo qoys, dood dheer oo muddo socotay iyo wada
xaajoodyo ayaa waxaa markii dambe la isla gartay in raashiimmada lagu keeno
siddeed boqol oo kun oo qoys, taasoo muddaba ku socotay sidaas.
Laga soo billaabo 1986kii waxaa billowday marxalad kale oo uu dalku galay
waxaana gudaha dalka ka billowday jabhado qabiil ku dhisnaa, kuwaasoo doonayay
inay dowladda ka takhalusaan, awoodda dalkana marooqsadaan, waxaana ay u
arkayeen in ciidammada la kala furfuri karo, jabhadahaas waxay magaalooyinka
dalka ee muhiimka ah ka aasaasteen taageerayaal, waxaana ka mid ahaa jabhadihii
SNM, SSDF oo labaduba ahaa jabhado qabiil, ma aysan lahayn hadaf mideysan, mana
aysan lahayn dallad u dhexeysa oo markii ay afgembiyaan dalka wadda hogaanka,
Laga soo billaabo 1986kii siyaasiyiintii iyo saraakiishii milateri ee ka soo hor
jeeday dowladdii Maxamed Siyaad Barre oo joogay dibadda kuma aysan guuleysannin
hadafkoodii ahaa inay mideeyaan jabhadahaan weyraxsan ee dhallinyarada reer
miyiga ah hubeysatay, iyo waxa ay yeeli doonaan haddii dowladda Siyaad Barre la
rido toona, waxaana dareenka hadafkoodu uu xiriir la lahaa meelaha ay ka soo
kala jeedaan, Jabhaddii SNM waxa ay iyadu ku doodeysay wax ka duwan wixii
magacoodu uu ka turjumayay kaasoo ahaa in ay ka xoroobaan Soomaaliya, halka
magacooduna uu tibaaxayo inay yihiin jabhad u dhaqdhaqaaqda Soomaaliya oo idil,
taasina waxaa lagu fasiray inay ku beer laxawsanayeen saraakiishii beeleed ee ka
soo hor jeedday dowladda ee hubku gacanta ugu jiray ee aan degaankooda ka soo
jeedin, waxaana ay jabhaddani billoday dhaqdhaqaaq ciidan, weerarro jabhadeyn ah
oo lagu qaado xarumihii dowladda iyo dilal jidka loo galo dowladda ah, waxaana
arrintaasi ay dhalisay in sanadkii 1988kii weerar ay dowladdu ku qaaddo
xarumihii ururka SNM oo ay ugu weyneyd rugta wadaamagoys iyo qaybo ka mid ahaa
magaalooyinka Burco iyo Hargeysa, waxaana dowladdu tallaabadaas milateri ay ku
soo ceshatay awooddii ay ku lahayd waqooyi galbeed.
Jabhadihii hubeysnaa ayaa ku batay Soomaaliya iyada oo meel walba ay ka
billowdeen dagaallo iyo fowdo, dalkuna uu noqday mid xaalad qallafsan ku jiray,
waxaa Muqdisho iyo gobollada dhexe ay noqdeen kuwo jabhaduhu ka dagaallamaan,
taasoo dhalisay in ugu dambeyntii 26kii Jannaayo 1991 xukunka laga rido Allaha u
naxariisyee Maxamed Siyaad Barre oo markii dalku sii qasmayna u ambabaxay dalka
Nigeria halkaas oo uu markii dambena ku geeriyooday.
Dhamaad
W/D:Cabdulahi Axmed Nuur
E-mail: cabdalexy@hotmail.com ama
cabkayare@gmail.com
b/xaawo, gado, soomaaliya
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan